Қазақтың «Үйі жоқтың – күйі жоқ» деген даналығы бекер айтылмаса керек-ті. Бүгінде баспанаға қолы жетпей, тірнектеп тапқан табысын пәтерге ғана жеткізе алатын қарапайым отбасылардың қатары көбейген. Қарапайым қазақтың үй сатып алуға мүмкіндігі жоқ, жер сатып алып, үй тұрғызу да оңай шаруа емес. Сөйтіп, қалаға жұмыс істеуге келген қазақ ауылға қайтады немесе пәтер жағалайды. Сондықтан баршаны алаңдатқан баспана мәселесін шешу – күн тәртібіндегі негізгі міндеттердің бірі. Ғасырдан астам тарихы бар «Qazaq» газеті еліміздегі жаңа тұрғын үй саясатына тоқталады.
ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТУ ЖҮЙЕЛЕНЕДІ
Тұрғын үйге мұқтаж қазақстандықтар табысына қарай жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз етіледі: кейбіреулер үйді жалдауға алса, енді біреуге несиеге берілмек. Жақында «Отбасы Банкі» тізімдермен толық айналыса бастайды. Жоспарларға жаңа мәліметтер базасын құру, отбасының цифрлық карталарын жасау және көптен бері кезекте тұрғандарды пәтермен қамтамасыз ету кіреді. Бұл туралы «Отбасы Банкі» АҚ басқарма төрайымы Ләззат Ибрагимова хабарлады.
Мәжілісте Тұрғын үй саясатын реформалау туралы заң жобасының екінші оқылымы өтті. Депутаттар өзгерістерді қолдап, одан әрі қарау үшін Сенатқа жолдады. Түзетулер 2021 жылдан бері дайындалып жатқан болатын.
Отбасы банкіне Ұлттық даму институты мәртебесі беріледі. Тіркеуге, мұқтаждарды кезекке қоюға, жылжымайтын мүлікті таратуға жауапты болады.
Ұлттық институт мәртебесіндегі функциялар:
Бірінші – кезекте тұрған адамдардың бірыңғай республикалық электрондық дерекқорын жүргізу, мониторингілеу және жаңарту.
Екінші – тұрғын үй жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекеттік қолдау шараларын іске асыру, яғни:
- Базардағы тұрғын үйді жалдау ақысының бір бөлігін субсидиялау;
- тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесі арқылы жеңілдікті несиелер беру.
Банкте Тұрғын үймен қамтамасыз ету орталығы ашылады. Әкімдіктер қазіргі кезекте тұрғандарды (646 мың) осы орталыққа ауыстырады. Ағымдағы дерекқордағы тіркеу тоқтатылады.
«Тұрғын үймен қамту орталығы» электронды базасы пайда болады. Маңызды шарт – мұқтаж жандардың соңғы 5 жыл ішінде жеке баспанасы болмауы керек.
Әрбір қосымша үшін отбасының сандық портреті жасалады. Ол кіріс, мүлік және активтер туралы ақпаратты қамтиды. Көптен бері кезекте тұрғандарға алдымен шаршы метр беріледі.
Табыстарына қарай отбасыларға ең қолайлы құралдар ұсынылады. Бұл «2-10-20», «5-10-20», «Отау», «Наурыз», «Асыл мекен» бағдарламалары бойынша жалға берілетін субсидиялар, жалға берілетін тұрғын үй немесе жеңілдетілген несиелер болуы мүмкін.
Банк тоқсан сайын кезекте тұрғандарды түгендеп, ақпаратты жаңартып отырады. Ағымдағы тізімдер Отбасы банкінің ресми сайтында орналастырылады. Бұл ретте әкімдіктер Отбасы банкінің филиалдары жоқ жерлерде жалға берілетін тұрғын үйлер мен тұрғын үй сертификаттарын беруді, әлеуметтік тұрғын үйлерді салуды және көмек көрсетуді, сонымен қатар олар баспанаға мұқтаждықты жоспарлау үшін кезекті бақылауды жалғастырады.
Бұл ретте банк өзінің негізгі қызметін депозиттер бойынша жинақтауды және тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесі бойынша ипотекалық несиелерді беруді жалғастырады.
ТОЛЫҚТЫРЫЛҒАН ЗАҢ ЖОБАСЫ
2024 жылғы 22 қарашада Қазақстан Президенті тұрғын үй саясатын реформалауға байланысты заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңға қол қойған болатын. Бұл бастама тұрғын үймен қамтамасыз ету жүйесін жаңғыртуға, тіркеу және бөлу рәсімдерін жеңілдетуге, тұрғын үй жағдайын жақсартуға мұқтаж азаматтарға мемлекеттік қолдау көрсету мүмкіндіктерін кеңейтуге бағытталған. Тұрғын үй саясатындағы жаңа тәсілдер жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз етеді, азаматтарға тең жағдай жасайды және мемлекеттік қолдау тетіктеріне сенімін арттырады.
Отбасы банкінің базасында Тұрғын үймен қамтамасыз ету орталығы құрылады. Тұрғын үйді тіркеу, кезекке қою және бөлу жөніндегі барлық функциялар жергілікті атқарушы органдардан ұлттық даму институты мәртебесін алған Отбасы банкіне берілді, бұл оның өкілеттіктерін кеңейтеді, соның ішінде тұрғын үйге мұқтаждардың ұлттық электрондық деректер базасын жүргізу. Орталық баспанасы жоқ азаматтарды есепке алатын мемлекеттік деректер базасымен біріктірілген бірыңғай ақпараттық база болады. Жеке секторда жалға алынған тұрғын үйді жалдау ақысының бір бөлігін субсидиялау көзделуде. Мемлекет жеңілдікті ипотекалық несие және бастапқы жарнаға тұрғын үй сертификаттары арқылы қолдау көрсетеді.
Тұрғын үйге мұқтаждарды тіркеудің жаңа жүйесі. Соңғы 5 жылда меншігінде баспанасы жоқ барлық азаматтар санатына қарамастан тіркелуге құқылы. Тұрғын үйге мұқтаж азаматтар туралы ақпараттың ашықтығы мен қолжетімділігін қамтамасыз ететін бірыңғай ұлттық электрондық деректер базасы енгізілуде.
Бір реттік қолдау көрсету. Тұрғын үй жағдайын жақсарту бойынша мемлекеттік қолдау шаралары азаматтарға бір рет қана көрсетіледі. Тіркеу соңғы бес жылда тұрғын үйге меншік құқығы болмаған жағдайда ғана жүзеге асырылады. Тұрғын үй беруден бас тартудың қосымша негіздеріне құжаттардағы анық емес мәліметтер жатады.
Тұрғын үйді жаңа принциптер бойынша бөлу. Кезектегі тіркеу күні мен табыс деңгейін есепке бөлудің негізгі критерийі болады. Көп балалы отбасыларға, мүгедектерге, ардагерлер мен жетімдерге басымдық берілген баспана. Сондай-ақ, мүмкіндігі шектеулі жандарға лифтілері бар ғимараттардың төменгі қабаттарында тұрғын үй қарастырылған.
Сатып алу құқығынсыз жалға берілетін тұрғын үйді жекешелендіру. Жалғыз баспанасы қауіпті деп танылған азаматтар жалға алған баспанасын жекешелендіруге құқылы болады. Жекешелендіру қалдық құны бойынша 10 жылға дейін бөліп төлеу мүмкіндігімен және 30% бастапқы төлеммен жүзеге асырылады. Мұқтаждар мен қолдау шараларын алғандардың тізімдері тұрақты түрде қоғамдық игіліктерде жарияланатын болады.
Өзгерістерді жүзеге асыру кезеңдері. Отбасы банкінің жаңа функциялары 2025 жылдың 23 мамырынан бастап күшіне енеді. Осы уақытқа дейін жергілікті атқарушы органдар кезекке тұруға өтініштерді қабылдауды және баспана бөлуді жалғастыруда.
Қабылданған өзгерістер халықтың барлық санаттары, соның ішінде әлеуметтік осал топтары үшін тұрғын үйге қолжетімділікті арттыруға, жылжымайтын тұрғын үйді есепке алу мен бөлудің ашық және әділ жүйесін құруға, тұрғын үй инфрақұрылымын жаңғыртуды жеделдетуге бағытталған.
Қазақстандағы тұрғын үй саясатын реформалау азаматтарды жайлы және қолжетімді баспанамен қамтамасыз етуде, әлеуметтік әділеттілік пен мемлекеттік қолдау тетіктерінің тиімділігін арттыруда жаңа кезең ашады. Бұл шаралар ұзақ мерзімді перспективада еліміздің тұрғын үй секторының тұрақты дамуы үшін берік негіз болады.
ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖАНДАНА МА?
Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, 2024 жылы Қазақстанда 18,96 млн шаршы метр тұрғын үй салынды, бұл ел тәуелсіздігінің барлық жылдарындағы тұрғын үй құрылысындағы рекордтық көрсеткіш.
Мәселен, 2024 жылдың қорытындысы бойынша 172 089 тұрғын үй тапсырылды, оның ішінде 39 064 – жеке тұрғын үй. Өңірлердің арасында құрылыс қарқыны бойынша Шымкент, Павлодар, Түркістан және Қызылорда облыстары көшбасшы болды. 2024 жыл – Қазақстанның тұрғын үй саясаты үшін бетбұрыс жылы. Қараша айында Мемлекет басшысы азаматтардың тұрғын үй жағдайларын жақсарту бойынша мемлекеттік қолдау тетіктерін жетілдіруге мүмкіндік беретін тұрғын үй заңнамасын реформалау туралы Заңға қол қойды. Отбасы банкі толыққанды даму институтына айналады, ол «бір терезе» қағидаты бойынша мұқтаж азаматтар арасында тұрғын үйді есепке қоюмен және бөлумен айналысады. Реформаның жүргізілу мақсаты – кезекте тұрғандарға тұрғын үй бөлу процесінің ашықтығын арттыру.
Сондай-ақ, осы Заң аясында мемлекеттік тұрғын үйде жалға алу құқығымен тұратын 71 мыңға жуық азамат өз пәтерлерін жекешелендіруге мүмкіндік алды. Жалға берілетін тұрғын үй иелерінің басым бөлігін халықтың әлеуметтік осал топтары, ҰОС ардагерлері, мүгедектігі бар адамдар, көп балалы отбасылар, жетім балалар және басқалар құрайды.
Әкімдіктер әлеуметтік осал санаттағы мұқтаж азаматтар үшін 20 мыңнан астам пәтерді сатып алды, ал 13 мыңға жуық отбасы алғаш рет өз тұрғын үйлерінің иегерлері атанды. Бұдан басқа, 2,6 млрд теңге ипотекаға бастапқы жарнаны жабуға тұрғын үй сертификаттары түрінде 2,3 мың азаматқа бөлінді, 10,4 мың азаматқа тұрғын үй төлемдері тағайындалды, тұрғын үйді жалға алу үшін жалдау ақысының бір бөлігін субсидиялауға тұрғын үй төлемдері тағайындалды.
«Наурыз» және «Отау» мемлекеттік бағдарламалары аясында 2024 жылы 10 мыңға жуық отбасы тұрғын үй жағдайларын жақсартты. 64 мың отбасын қолдауға мемлекет 1 трлн теңге бөлді. Мемлекет жалдау ақысын субсидиялауға және жеңілдетілген ипотекалық несиелер беруге қолдау көрсетуді жалғастырады.
Айта кетейік, 2025 жылы елімізде 19 млн шаршы метр тұрғын үй немесе 175 мың тұрғын үй салынбақ, 2029 жылға дейін 111 млн шаршы метр тұрғын үй салу жоспарланған.
БИЫЛ ЕЛІМІЗДЕ 19 МЛН ШАРШЫ МЕТР ТҰРҒЫН ҮЙ САЛЫНБАҚ
2025 жылы Қазақстанда рекордтық көлем – кемінде 19 миллион шаршы метр тұрғын үй пайдалануға беріледі. Бұл мақсатқа жету үшін Индустрия және құрылыс министрлігі «Бәйтерек» холдингі арқылы қосымша 500 млрд теңгеден астам қаражат бөлуді сұрап отыр. Бұл туралы үкімет отырысында ведомствоның жаңа басшысы Ерсайын Нағаспаев айтты.
Қаражат мыналарға бағытталады:
- 300 млрд теңге 21 мың жалдамалы тұрғын үй сатып алуға;
- инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды орнатуға 120,6 млрд теңге;
- Отбасы банкінің «2-10-20» және «5-10-20» ипотекалық бағдарламаларын қаржыландыруға 80 млрд теңге.
«Министрліктің тұрғын үй құрылысын ынталандыру және кезекте тұрғандарды қолжетімді баспанамен қамтамасыз ету жөніндегі бастамаларына қолдау көрсетуіңізді сұраймыз», – деді Ерсайын Қайырғазыұлы. Сондай-ақ, министр 2025-2026 жылдарға Индустриялық даму қорынан көлік лизингіге 109 млрд теңге бөлу керектігін хабарлады. Осының арқасында 900 жаңа автобус, сондай-ақ төтенше жағдайлар мен коммуналдық қызметтерге 800-ден астам арнайы техника жеткізіледі.
Сонымен қатар, Өнеркәсіп және құрылыс министрі өз баяндамасында 2025 жылы Қазақстанда өңдеу өнеркәсібінде 1,5 трлн теңгені құрайтын 190 жоба жүзеге асырылатынын атап өтті. Жобалар жеке инвестицияларды да, банктер мен даму институттарының қаражатын да тарту арқылы қаржыландырылады.
ҚР Индустрия және құрылыс вице-министрі Қуандық Қажкенов тұрғын үй кезегінде тұрғандарды түгендеудің жаңа ережесін жариялады. Бұрын мұндай тізімдер жылына бір рет жаңартылып, тұрғын үйді беру тәртібі мен бөлінуіне қатысты көптеген сұрақ туғызатын.
«Бүгінде біз тұрғын үй саясатын реформалау аясында тізімдерді тоқсанына бір рет, яғни жылына төрт рет нақтылап отыруды көздедік. Бұл жұмысты Отбасы банкі жүзеге асырады. Бізде санаттарға бөлінген 650 мың адам кезекте тұр. Көптеген өңірде тұрғын үй алған немесе басқа өңірлерге көшіп, тіркелмеген 50 мыңға жуық адам кезекте тұрғандықтан бұл тізімнен адамдар шығарылды», – деп атап өтті Үкімет отырысында Қуандық Жұмабекұлы. Ол кезекте тұрған бос орындарды тізімнен кейінгілер алып жатқанын айтты.
Тоқсан сайынғы түгендеу кезек күту тізімдеріндегі өзгерістерді тезірек анықтауға мүмкіндік береді, бұл тұрғын үйді бөлуде әділеттілікті қамтамасыз етеді және шатасуды болдырмайды. Бұл Қазақстандағы тұрғын үй саясатын реформалау аясындағы маңызды қадам.
ТОБЫҚТАЙ ТҮЙІН
Қазақстанның жаңа тұрғын үй саясаты тұрғындардың өмір сапасын жақсарту және олардың баспанаға қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырылып келеді. Мемлекеттік бағдарламалар, ипотекалық несиелеу, әлеуметтік баспана салу және жеке секторды қолдау арқылы елдің тұрғын үй нарығы тұрақты дамып келеді. Дегенмен, тұрғын үйге деген сұраныс әлі де жоғары, ал баспана мәселесін толық шешу үшін мемлекет үнемі жаңа қадамдар жасап, саясатты жетілдіріп отыру қажет.
Нұрлайым ЖАҚЫПҚЫЗЫ
