Француз әскерлері 2022-2023 жылдары Мали, Буркина-Фасо және Нигер территориясынан толығымен шыққаннан кейін, олардың саны Габон, Чад, Кот-д’Ивуар мен Сенегалда азаюы мүмкін. Нәтижесінде, француз бұқаралық ақпарат құралдары жазғандай, қазіргі уақытта Африка континентінде 3,8 мыңның орнына 2,1 мың француз әскері қалуы ықтимал. Сарапшылар мұны экономикалық және геосаяси себептермен, соның ішінде Украинадағы қақтығыспен түсіндіреді. Францияның Африкадан толық кетуі туралы айту ертерек. Десе де, Париж континенттегі ықпалын сақтай ала ма?
ФРАНЦУЗ ӘСКЕРІНІҢ САНЫ НЕГЕ ҚЫСҚАРДЫ?
Париж жақын арада Африканың төрт елінде орналасқан француз әскери контингентінің санын айтарлықтай қысқартуға дайындалуда. «France Presse» хабарлағандай, Габонда да Сенегалдағыдай сарбаздар саны 350-ден 100-ге дейін азаяды. Кот-д’Ивуарда да қазіргі уақытта 600 емес, 100 сарбаз қалған. Соңында Чадтан 700 әскер шығарылып, елде тек 300 сарбаз қалады. Француздық «Le Monde» бұл қысқаруды тарихи оқиға деп атады. Аталмыш африкалық мемлекеттердің дипломатиялық қызметі француз контингенттерінің кететіні туралы әзірге ашық түрде түсініктеме берген жоқ.
«2022-2023 жылдары француз әскерилері Мали, Буркина-Фасо және Нигерді толығымен тастап кеткенін ескерсек, біз бүгін «қарлы кесек әсерін» көріп отырмыз. Францияның Африкада болуы ешкімге ұнамайды. Бүгінде африкалық көшбасшылар мен сарапшылар әскери дайындық пен экономикалық көмек көрсету жағдайының тез жақсарып келе жатқанын айтады, өйткені олардың елдері серіктес ретінде Ресей мен Қытайға жүгінеді», – деді француз саясаттанушысы Бертран Шоллер.
Сонымен қатар, Габон, Сенегал, Чад және Кот-д’Ивуардағы француз әскерінің ықтимал қысқаруы туралы айтар болсақ, сарапшылар бұның бірнеше себептерін келтіреді.
«Солардың бірі – Францияның бюджет тапшылығы, ол 2023 жылы 154 миллиард еуроға жетті, бұл елдің ЖІӨ-нің 5,5 пайызын құрайды. Ел билігі шетелде әскер ұстау сияқты маңызды емес шығындарды қысқарту арқылы бұл тапшылықты азайтуы қажет деп санайды», – дейді МГИМО жанындағы Таяу Шығыс және Африка елдерін зерттеу орталығының ғылыми қызметкері Иван Лошкарев.
Франциядағы экономикалық жағдайдың жақсы емес екенін мойындай отырып, Бертран Шоллер Африка елдерінен кейбір күштердің шығарылуы Украинадағы қақтығысқа байланысты болуы мүмкін екенін мойындайды.
«Бізде сарбаздар саны көп емес, олардың барлығы дерлік Олимпиада ойындарының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге жұмсалады. Әңгіме шамамен 4,5 мың әскери қызметкер туралы болып отыр. Бұл ретте Эммануэль Макронның Украинаға әскер жіберуге рұқсат бергені есімізде. Кейбіреулер 2,5 мың сарбаз деген цифрды айтты. Бізде нағыз жауынгерлік дайын сарбаздар аздығын және әкімшілік міндеттер мен материалдық-техникалық қамтамасыз етуге көп адамдар жауапты екенін ескерсек, сарбаздарды іздеу үшін Африкаға баруымыз ғажап емес. Франция ұзақ уақыт бойы әскерге шақыру жағынан артта қалып келеді», – деді Бертран Шоллер.
ФРАНЦИЯ АФРИКАНЫ ҚАЛАЙ ЖОҒАЛТУДА?
Сенегалдың жаңадан сайланған президенті Бассиру Диомай Фай 20 маусымда Парижге бейресми сапармен келді. Францияға саяхат – Сенегал көшбасшысының Африка континентінен тыс алғашқы сапары, оған дейін ол француз контингенті шығарылған Мали мен Буркина-Фасоға барды. Өзін панафриканист ретінде көрсете отырып, Бассиру Диомай Фай билікке Францияның Сенегалдағы әскери қатысуын тоқтату және африкалық франкпен қарым-қатынасты бұзу туралы уәделер толқынымен келді.
Сонымен бірге, сайлауда жеңіске жеткеннен кейін оның риторикасы қалыпты болды. Қалай болғанда да, сенегалдық әріптесімен кездескеннен кейін, Франция президенті Эммануэль Макрон әлеуметтік желілерде былай деп жазды: «Біз Сенегал мен Франция арасындағы серіктестікке, ортақ демократиялық құндылықтар мен өзгермейтін адами байланыстарға жаңа серпін беретінімізге сенімдімін».
Жалпы Францияны Африкадан толығымен ығыстыру туралы айту ертерек болар еді. Сонымен, Иван Лошкарев Габон, Сенегал, Чад және Кот-д’Ивуар Париждің сыртқы саяси орбитасында қалуды жалғастыруда әрі әскерлерді шығару олардың саясатының векторына әсер етпейді деп санайды. Мысалы, Сенегал туралы айтатын болсақ, сарапшы Дакардың сыртқы сызықты түбегейлі өзгертіп, отаршылдыққа қарсы күштерге қосылатынын жоққа шығарды.
«Менің ойымша, қазіргі кандидаттың сайлауалды риторикасына қарамастан, жеңіске жетуге мүмкіндік беріп, онымен келісім жасалды. Әйтпесе, оны сайлауға ешкім жібермес еді. Бұл трояндық ат. Жаңа президент Француз ықпалының орбитасында қалады. Сонымен қатар, ол жақында Буркина-Фасо мен Малиде болды әрі жергілікті көшбасшыларды Батыс Африка елдерінің экономикалық қауымдастығына оралуға көндірді. Ол келіспеушіліктерді және басқаларды ұмытып кету керек екенін айтты. Бұл ойын панафрикалық тұздықпен сатуға тырысты. Алайда, одан бас тартылды. Қайталап айтамын, Францияның әсері Габонда, Чадта және Сенегалда сақталады. Мұнда айтарлықтай қозғалыстар жоқ. Кот-д’Ивуар – мүлдем лоялды ел. Француздар сол жерде президентті отырғызды. Онымен ешқандай мәселе жоқ», – деді Иван Лошкарев.
Ақыр аяғында, бұқаралық ақпарат құралдарының хабарлауынша, Франция Джибутиде 1,5 мың әскери қызметкері бар әскери ықпалын қысқартуды жоспарламайды. Париж Аден шығанағына стратегиялық маңызды жақындықты сақтауы керектігін айтады сарапшы. Алайда, ол ерте ме, кеш пе сарбаздар саны мұнда да аз болуы мүмкін екенін жоққа шығармайды.
«Біріншіден, Аден бұғазындағы жалпыеуропалық қауіпсіздік операциясына қатысатын басқа елдерден әскерлердің қатысуы сақталады. Екіншіден, американдық база бар. Тиісінше, мұнда олар өздерінің мүмкіндіктерін бағалап, кейбір бөліктерін қысқарта алады, өйткені олар қандай да бір жолмен жағдайды түбегейлі өзгерте алмайды және не үшін ақша жұмсайтыны да түсініксіз. Бұл парламенттік сайлаудан кейін болуы мүмкін», – деп қосты Иван Лошкарев.
ТОБЫҚТАЙ ТҮЙІН
Бірқатар әскери төңкерістерден кейін, 2022 жылдың тамызында француз сарбаздары Малиден кетіп, 2023 жылдың ақпанында 400 адамнан тұратын француз контингенті Буркина-Фасодан шықты. Сол жылдың тамыз айының басында Нигерде билікке келген Президент гвардиясының қолбасшысы генерал Абдурахман Тчиани Парижбен әскери ынтымақтастық туралы келісімді бұзды, бұл елде 1,5 мың әскери контингенттің болуын қиындатты. Желтоқсанның ортасына қарай ол Нигерден толығымен кетті. Қауіпсіздік мәселелеріне сүйене отырып, Француз дипломатиялық миссиясы бұл елдегі қызметін «жаңа бұйрықтарға дейін» тоқтата тұру туралы мәлімдеді.
Нұрлайым ЖАҚЫПҚЫЗЫ
