Көпшілікке «жаңбыр адамы» атымен танымал блогер әрі өнертапқыш Алтай Айнабек өзінің өнертабысы арқылы Алматыны 2025 жылдың көктеміне дейін көк түтіннен тазартуға уәде берді. Бұл туралы ол CMN.KZ порталына берген сұхбатында нақтылаған болатын. Бұған дейін ол өзінің технологиялары арқылы Арал теңізін жаңбыр суымен толтыру идеясының арқасында танымал болған. Қазір Алтай Айнабек өз жобаларын жүзеге асыру үшін ақша жинайтын қор ашқан. Ғасыр тарихы бар «Qazaq» газеті Алтай Айнабектің өнертабысына тоқталады.
СІЗ КІМСІЗ, АЛТАЙ МЫРЗА?
Алтай Айнабектің есімі 2024 жылдың жазында Аралды жаңбыр суымен толтыру арқылы қалпына келтіру жобасын ұсынғаннан кейін кеңінен танымал бола бастады. Фантастикаға ұқсас бұл идея бірден жұртшылықтың назарын аударды. Тіпті, «Қазақтан шыққан Тони Старк болды», «Rainman» дегендер де кездесті. Өйткені, көпшілік бұл бастаманы қолдады, бірақ оның қандай ғылыми дәлелдерге негізделгені белгісіз болып қалды.
Ашық дереккөздерде Алтай Айнабектің ғылыми қызметі мен білімі туралы мәлімет көп емес. Бүгінде ол әлеуметтік желілерде де белсенділігімен белгілі. Қазір оның Instagram парақшасында 200 мыңға жуық жазылушысы бар.
2022 жылдан бастап Алтай Айнабек Климаттың өзгеруі технологияларының халықаралық орталығының (ICCCT) басшысы қызметін атқарады. Ресми сайттың мәліметінше, компанияның кеңсесі Біріккен Араб Әмірліктерінің (БАӘ) Абу-Даби қаласында орналасқан. ICCCT негізгі қызметі – экожүйені қалпына келтіру. Компанияның міндеттерінің қатарында жауын-шашынның азаюына және ауаның жоғары ластану деңгейіне байланысты мәселелерді шешу бар.
Компанияның веб-сайтындағы «Команда» бағанында жеті қызметкер тізімі берілген. Бас директор болып Алтай Айнабек көрсетілген. Оның басқа әріптестерінің ішінде серіктестікте Ауа райын бақылау жүйесі басқармасының бастығы болып жазылған Сергей Бологуровтан басқасы туралы ештеңе дерлік белгілі емес. Бологуров сонымен қатар Еуразиялық патенттік ұйымдағы Алтай Айнабек патентінің тең авторы. Олардың өнертабысы «Ауа райы ауытқуларына байланысты климаттық тәуекелдерді азайту әдісі және оны жүзеге асыру жүйесі» деп аталады.
Бір қызығы, Сергей Бологуровтың есімін іздегенде, басқа патенттелген жобаны Ресейдің зияткерлік меншік федералды қызметінен табасыз. Өнертабыстың авторлары Сергей Бологуров пен Роман Родкин. Олар патентті 2008 жылы алды.
Өнертабыс – белгілі бір аймақта иондар ағынын жасайтын ионизаторлар арқылы атмосфераға әсер ету әдісі. Жобаның схемасы А. Айнабектің С. Бологуровпен қазіргі өнертабысын еске түсіреді, оны олар әлеуметтік желілерде белсенді түрде насихаттайды.
ЕЛІМІЗДЕ ӘЛІ ҚОЛДАНЫЛМАҒАН ЖОБА
Өткен жылдың 27 қарашасында Алтай Айнабек Алматыны 2025 жылдың сәуіріне дейін өз құрылғысының көмегімен түтіннен тазартатынын мәлімдеді.
CMN.KZ тілшісіне берген сұхбатында ол өзінің өнертабысының «Тұманды кетіру» режимінде жұмыс істеу әдісін айтып берді.
Оның айтуынша, Алматының үстінде жылы ауа жамылғысы бар, бұл қаланы жауып, түтін тудыратын инверсиялық қабат. Алтай Айнабектің өнертабысы осы қабатты бұзуға және ауаның көлденең қозғалысын жасауға бағытталған.
«Біздің қондырғылар шығаратын иондалған бөлшектердің ағыны инверсиялық қақпақты бұзады және түтіннің таралуына көмектесетін зиянды қосылыстарды шығарады. Бұл әдіс Қазақстанда әлі қолданылмаған. Бұл ноу-хау. Осы жобаны бақылап, зерттеу үшін ғалымдармен коалиция құрып жатырмыз. Біздің мақсатымыз жобаны Қазақстанның басқа қалаларына таныстыру», – дейді ол.
Алматыда қазірдің өзінде бес қондырғы орнатылды, ал сәуірге дейін Алтай Айнабек олардың санын 25-ке жеткізуді жоспарлап отыр. Оның пікірінше, бұл оңтүстік астананы өзекті мәселеден 100 пайыз арылтады.
Кейбір азаматтар қазірдің өзінде өзгерістерді байқап, Алматының ашық аспанының суреттерін әлеуметтік желіде бөлісіп, Алтай Айнабекке алғыстарын білдіруде.
ӨНЕРТАБЫС ҚАУІПСІЗ БЕ?
Айта кетерлігі, Алтай Айнабектің қызметін қазақстандықтардың бәрі бірдей қолдамайды. Кейбіреулер оның өнертабысына күмәнмен қарайды. Желтоқсанның 7-сі күні ол өзіне қарсыларға жауап ретінде өзінің ноу-хау жұмыс істейтінін және мұны «Ренессанс Плюс» ЖШС жеке зертханасы дәлелдеген видеоны жариялады.
Өнертапқыштың айтуынша, қондырғылар жұмыс істеген бір сағат ішінде ауаның сапасын үш есе жақсартып, зиянды заттардың концентрациясын азайтты.
CMN.KZ порталының жазуынша, олар түсініктеме алу үшін зертханаға хабарласқан. Зертхана «Altay Rain Man foundation» қорының тапсырысы бойынша қарашаның 27-сі мен 29-ы күндері атмосфералық ауаны өлшегендерін растаған. Алайда, олар екі күндік зерттеулер технологияның атмосфераға әсерін объективті түрде бағалай алмайтынын айтып, өлшеу нәтижелерін бермеген.
«Біздің нәтижелер көрсетілген кезеңдегі ауаның жай-күйін білдіреді. Екі күндік өлшеулер бұл емдеу технологияларының тиімділігін растап немесе жоққа шығара алмайды», – деді олар.
Экология министрлігі CMN.KZ редакциясының тілшісіне берген сұхбатында ведомство Алтай Айнабектің өнертабысының қоршаған ортаға әсерін тексермегенін айтыпты.
«Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі жаңа технологияларды бекітуді реттемейді. Бүгінгі таңда министрлікте Алтай Айнабек технологиясының қауіпсіздігін растайтын ресми құжаттар жоқ», – дейді Экология министрлігі.
Алтай Айнабек аталмыш порталға берген сұхбатында оның өнертабысын Санитарлық-эпидемиологиялық бақылау және Төтенше жағдайлар департаменттерінің мақұлдағанын айтады.
«Технология қолданылған жерлерде ешқандай ауытқулар тіркелмегенін растау бар. Бельгиялық DeNayer зертханасының қорытындысы да бар», – дейді ол. Алайда, аталған құжаттарды ұсыну туралы өтініш бойынша, ол 2022 жылы Маңғыстау облысына технологияны сынақтан өткізу туралы ақпаратты жіберген.
Осы кезеңде құрылғылар аймақтағы жауын-шашынды көбейту үшін пайдаланылды. Еуразиялық патент сайтындағы өнертабыстың сипаттамасына қоса берілген «Қазгидромет» мәліметтері бойынша, жауын-шашын мөлшері іс жүзінде наурыз және мамыр айларында өскенімен, сәуірде бұрынғы деңгейде қалған. Бірақ, ұсынылған құжаттардың ешқайсысы технологияның ауа сапасына әсерін қарастырмағанымен, аймақтағы жауын-шашынның қауіпсіздігі туралы сұраққа жауап берді.
Алматы қаласының санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаменті А. Айнабектің құрылғыларды пайдалану бойынша кеңес алу үшін хабарласпағанын атап өтті.
ҚОМАҚТЫ ИНВЕСТИЦИЯ НЕ ҮШІН ҚАЖЕТ?
Жоғарыда айтылғандарға қарамастан, Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің ведомстволық бағыныстағы ұйымы – «Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығы» КЕАҚ Алтай Айнабектің өнертабысын 2024 жылдың наурыз айында Жасыл технологиялар тізіліміне енгізді.
Жоба картасына сәйкес, өнертабысты жүзеге асыру қамту аймағына және қондырғылардың қажетті санына байланысты үш миллионнан жеті миллион долларға дейін қажет.
Өңірдегі халық саны миллион адамға дейін болса, жылдық инвестиция көлемі үш миллион доллар болуы керек. 1 миллионнан астам халқы бар аймақтар үшін жылына бес миллионнан жеті миллион долларға дейін қажет.
«Қазақстандағы ауаның ластану деңгейін 1 м³ үшін 1 миллиграмға төмендету жыл сайын 57 миллион доллар үнемдеуге әкеледі», – делінген жобада.
Қазір А. Айнабек қажетті қаржыны алды ма, белгісіз. Әлеуметтік желідегі жарияланымдарында ол жобаларының көп шығынын өзі көтеретінін айтады.
2024 жылдың қыркүйегінде ол қазақстандықтар белсенді түрде ақша аударатын «Altay Rain Man foundation» қорын құрды. Сонымен бірге, оның айтуынша, бұл ақша тіпті іссапар шығындарын өтеуге де жетпейді, мемлекеттік органдардан қолдау көрсету туралы ұсыныс түспеген. Алайда, оның өнертабысына мемлекеттік органдар қызығушылық танытып отырған көрінеді. 19 желтоқсанда А. Айнабек Ұлттық ғылым академиясының өкілдерімен кездесіп, бұл туралы Instagram парақшасында хабарлады. Ол кездесудің егжей-тегжейлерін жарияламады.
Аталмыш мәселе туралы ҚР Президенті жанындағы ҰҒА Пәнаралық орталығының директоры Қуантар Әлиханов өз пікірін білдірді. Қ. Әлихановтың айтуынша, екі сағатқа созылған кездесуде А. Айнабек өзінің дамуының ғылыми дәлелдерін келтіре алмаған. Өнертапқыш технологияның құпия екенін айтты.
«Айнабектің патенті болғандықтан, жұмысының кейбір тұстарын жарияламауға құқығы бар. Дегенмен, академия ғылыми негіз болған жағдайда ғана қолдау көрсетуге дайын. Оның мемлекеттік грантты алудың міндетті шарты болып табылатын жоғары білімі, жарияланымдары немесе ғылыми зерттеулері жоқ. Ол ғалым емес, өнертапқыш. Біз оған қазақстандық және шетелдік ғалымдармен бірлесе жұмыс істеп, Ғылым және жоғары білім министрлігінің грантына түсуге кеңес бердік», – деді Қ. Әлиханов.
«ҚАЗГИДРОМЕТ» НЕ ДЕЙДІ?
Алтай Айнабек бұған дейін Аралды қайтару жобасымен танымал болғанын жоғарыда айттық. 2024 жылдың мамыр айында ол өзінің технологиялары Арал өңірінде жаңбыр жауып, теңізді жаңбыр суымен толтыруға қабілетті екенін мәлімдеді.
Оның Арал теңізіндегі технологиясының жұмыс принципі шамамен Алматыдағымен бірдей – атмосфераға теріс зарядты иондар ағынын жіберу. Алматыда инверсия қабатын бұзып, түтін таратса, Арал теңізінде жаңбырлы бұлттардың теңізге жылжуына ықпал ету керек еді. Алтай оның араласуының арқасында аймақта әдеттегіден көп жауын жауғанын алға тартты.
Әйтсе де, «Қазгидромет» Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым (ДМҰ) иондандыруды жауын-шашын мөлшерін арттырудың ғылыми негізделген және сенімді әдісі ретінде қарастырмайтынын айтады.
«Ауа райының өзгеруін зерттеу бойынша ДМҰ сарапшылық тобы иондану әсерлерінің болжамды механизмдері бақылаулармен де, аймақтық деңгейдегі сандық модельдеумен де қолдау көрсетпейді деген қорытындыға келді. Баламалы технологиялар, оның ішінде ионизация, олардың тиімділігін көрсететін ғылыми дәлелдер жоқ», – дейді «Қазгидромет» РМК.
Сондай-ақ, олар қазақстандық ғалымдардың мәліметінше, еліміздің басым бөлігінде жауын-шашынның көбеюі үшін бұлттылық мүмкіндігі шектеулі екенін атап өтті: «Александр Чередниченконың «Қазақстандағы климаттың өзгеруі және қолда бар бұлтты су қорларына байланысты бейімделу мүмкіндігі» зерттеуіне сәйкес, сулы горизонт бұлттарының айтарлықтай қоры еліміздің солтүстік аймақтарында ғана байқалады».
Сонымен қатар, «Қазгидромет» 2024 жылғы жауын-шашын мөлшері өткен жылдардағы рекордтық көрсеткіштерден аспағанын хабарлады.
«Жаздың үш айында (маусым, шілде, тамыз) жауын-шашын мөлшері 0-ден 32 мм-ге дейін өзгерді. Соңғы 10 жылдағы (2014-2023 ж.) мәліметтерді талдау облыстағы жауын-шашын мөлшері 0,8 мм-ден 33,5 мм-ге дейін өзгеретінін көрсетті», – деп түсіндірді ведомствода.
ТОБЫҚТАЙ ТҮЙІН
Қазан айында Су ресурстары министрлігі Арал теңізіне құйылатын су үш есеге артқанын хабарлады. Алайда, мамандар бұл құбылыстың себебін А. Айнабектің технологиясы емес, диқандардың суды үнемдейтін технологияларды пайдаланып, қосымша 200 миллион текше метр су беруі деп атады.
Қыркүйек айында А. Айнабек түсініксіз себептермен «Арал» жобасын уақытша тоқтатты. Бастапқыда ол оны кеңейтілген технологиялық мүмкіндіктермен 2025 жылдың қаңтарында қайта іске қосуды жоспарлап отырғанын мәлімдеді. Алайда, жақында ол өзінің видеоларының бірінде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтан қолдау алса ғана жобаны жалғастыратынын айтқан. Президент пен басқа да мемлекеттік органдардың бұл бастаманы қолдайтыны әзірге белгісіз.
Нұрлайым ЖАҚЫПҚЫЗЫ
