Алдағы бес жылда ауыл шаруашылығының жалпы өнімін екі есе көбейтіп, саланың еңбек өнімділігін үш есе арттыру керек. Қазақстан 10 жыл ішінде бидайды терең өңдеп, дайын өнім өндіретін және оны әлемдік нарыққа шығаратын ең үздік он елдің қатарына қосылуға тиіс. Көкшенің төрі – Бурабайда өткен Ұлттық құрылтайдың ІV отырысында ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметтің алдына осындай міндет қойды. Әлбетте, ауыл шаруашылығы бәсекеге қабілетті озық сала болуы тиіс. Отандық агроөнеркәсіп кешені экономикадағы басты қозғаушы күштің біріне айналуы қажет. Бизнес те, мемлекет те осыған мүдделі. Бұл – азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің бірден бір тетігі. Ауылдағы ағайынның да тұрмыс-тіршілігі осы саламен тығыз байланысты. Әлеуметтің әлеуетінің артуына ұйытқы болатын саладағы оң өзгерістер мен еңсерілген ілкімді істер жайын сараптаймыз.
АСТЫҚ ЭКСПОРТЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯСЫ КЕҢЕЮДЕ
Қазақстан егіс алқабы және жайылымдық жер көлемі жағынан әлемде алтыншы орын алады. Біз бидай экспорттайтын 10 ірі мемлекеттің қатарына кіреміз. Ұн экспорты бойынша да көш басында тұрған елміз. 2024 жылы түрлі қиындыққа қарамастан, қамбамыз астыққа толды. Ресми деректерді сөйлетсек. Былтыр 26,7 миллион тонна астық бастырылған. Бұл – соңғы 10 жылдағы рекордтық көрсеткіш екен. Ұлттық статистика бюросының деректеріне сәйкес, өңделгеннен кейін салмағы 25,2 миллион тонна астық бастырылды. Бұл 2023 жылмен салыстырғанда 8,1 миллион тоннаға немесе 47 пайызға көп.
Мол түсім Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін нығайтып қана қоймай, тасымалдау бағытында жаңа мүмкіндіктер тудырады. Бұл – диқандарымыздың маңдай тері, адал еңбегінің көрінісі деп пайымдауға болады. Алдағы уақытта Қазақстан бидайын тасымалдайтын елдердің саны артпақ. Қазіргі күнде еліміз астық экспортының географиясын 40-тан астам елге дейін кеңейтуде. 2024 жылдың қорытындысы бойынша астық экспорты 33 елді қамтиды. Негізгі ондыққа Өзбекстан, Қытай, Тәжікстан, Иран, Ауғанстан, Италия, Әзірбайжан, Қырғызстан, Түрікменстан, Ресей кіреді.
Осы орайда бір айта кетерлігі, 2024 жылдың қолайлы ауа райы жағдайы дәнді және дәнді-бұршақты дақылдардан бұрын-соңды болмаған мол өнім жинауға мүмкіндік берді. Бүгіндері астықты бұған дейін тасымалданған елдермен қатар, жаңа нарықтарға жол ашу үшін жұмыстар атқарылуда.
Ауыл шаруашылығы министрлігі негізгі азық-түлік түрлері, соның ішінде 19 әлеуметтік маңызы бар тауарлар бойынша қамтамасыз ету мониторингін тұрақты жүргізуде. 2023 жылдың қорытындысымен 11 тауар позициясы бойынша ішкі нарық 100 пайызға және одан жоғары деңгейде қамтамасыз етілген. Олардың қатарында бидай ұны, тұз, нан, күріш, макарон, күнбағыс майы, картоп, қой еті, сиыр еті, сәбіз, қияр бар. Ал, 13 азық-түлік бойынша қамтамасыз ету 80 пайыз және одан жоғары межені көрсеттік. Бұл қатарда тауық жұмыртқасы, жылқы еті, қызанақ, сүт, қарақұмық жармасы, қырыққабат, бұрыш, шошқа еті, пияз, қызылша, қышқыл сүт өнімдері, сары май, алма бар. Бүгінде құс еті, шұжық өнімдері, балық, ірімшік пен сүзбе, қант сияқты 5 азық-түлік тауары бойынша импортқа тәуелділік бар. Аталған тауар позициялары бойынша министрлік өндіріс көлемін ұлғайту және импортты алмастыру бойынша жүйелі жұмыс жүргізуде.
ОТАНДЫҚ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНДІРІС КӨЛЕМІ АРТУДА
Ресми деректерге сенер болсақ, бүгінде Қазақстан нарығында 5 азық-түлік тауары бойынша импортқа тәуелділік байқалады. Аталған тауар түрлері бойынша өндіріс көлемінің ұлғайту жұмыстары да қарқынды жүргізілуде. Импортқа тәуелді тауарлар бойынша инвестициялық жобаларды іске асыру барысы жайына тоқталсақ. Бүгінде импортқа тәуелді тауарлар бойынша инвестициялық жобаларды іске асыру есебінен азық-түлік қауіпсіздігі нығайтылуда. 2025-2027 жылдарға арналған Жол картасы шеңберінде агроөнеркәсіп саласы бойынша 2,4 триллион теңгеге 632 жобаны іске асыру қарастырылған. Оның ішінде 2025 жылы 565,6 миллиард теңгеге 264 жоба жүзеге асырылмақ. Қазіргі таңда Қазақстанда импортқа тәуелді тауарлардың қатарында құс еті, сүт өнімдері, балық және балық өнімдері, алма бар. Министрлік құс етін өндіру бойынша жалпы қуаты жылына 365 мың тонна болатын 388,8 миллиард теңгеге 31 құс фабрикасын салу жобасы, шұжық өнімдері бойынша жалпы қуаты жылына 7,8 мың тонна болатын 9 миллиард теңгеге 3 шұжық өндіру жобасы қолға алынуда. Бұдан бөлек, сүтті қайта өңдеу бойынша жалпы қуаты жылына 337,4 мың тонна болатын 300,2 миллиард теңгеге 124 сүт-тауар фермасын салу жобасы, балық шаруашылығы бойынша өндіріс қуаты 19,9 мың тонна болатын 8 миллиард теңгеге 11 балық шаруашылығы жобасы жүзеге асырылмақ. 2026 жылға дейінгі қант саласын дамытудың кешенді жоспары аясында жалпы қуаты 150 мың тонна дайын өнім шығаратын 150 миллиард теңгеге жаңа қант зауытын салу және қолданыстағы зауыттарды жаңғырту жоспарлануда.
«АУЫЛ АМАНАТЫ» БАҒДАРЛАМАСЫ ЖЕРГЕ – ТЫНЫС, ЕЛГЕ – ЫРЫС АЛЫП КЕЛДІ
Ауыл – баршамыздың алтын бесігіміз. Халқымыздың тамыры – ауылда. Ұлтымыздың бабадан балаға мирас болып келе жатқан салт-дәстүрі, тілі мен ділі қаймағы бұзылмаған ауылда сақталған. 2023 жылы Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес «Ауыл аманаты» бағдарламасы іске қосылды. Жерге – тыныс, елге – ырыс алып келген бағдарламаның басты мақсаты – ауыл халқының табысын арттыру, әлеуетін көтеру. Бағдарлама шеңберінде ауыл және шағын қалалардың тұрғындарының бизнес жобаларына ең жоғары сомасы 2 жарым мың АЕК-ке дейін 2 жарым пайыздық мөлшерлемемен 5 жылға дейін, ал мал шаруашылығы саласында 7 жылға дейін несие беріледі. Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы кооперативтерін дамыту үшін 8 мың АЕК-ке дейін кредиттеу қарастырылған.
2023-2024 жылдары аталған бағдарламаны іске асыру үшін республикалық бюджеттен 120 миллиард теңге бөлінді. Бүгінге дейін 109 миллиард теңге сомасында шағын несие беріліп, 18 мың жаңа жұмыс орны құрылды. Осы бағдарлама іске асырыла бастаған уақыттан бері өңірлерде 550-ден астам ауыл шаруашылығы кооперативі құрылды. Оның 544-і бюджеттен бөлінген 12,3 миллиард теңге сомасында қаржыландырылды. Биылғы жылы бағдарламаны одан әрмен жалғастыру үшін республикалық қазынадан 50 миллиард теңге жоспарланған. 2025 жылы 7,3 мың шағын несие беру және 8 мың 100 жұмыс орнын ашу көзделіп отыр. Мемлекеттік қолдау шараларының тиімділігін арттыру мақсатында бағдарлама бойынша микрокредиттеудің ақпараттық жүйесі енгізілді. Бұл бастама рәсімдердің ашықтығын, өтінімдерді өңдеудің жүйелілігін, деректерге егжей-тегжейлі мониторинг жасауға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта ақпараттық жүйе барлық аймақтарда жұмыс істейді және қарыз алушылардан өтінімдер қабылдануда.
Сонымен қатар, Мемлекет басшысының «Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, экономикалық өсім, қоғамдық оптимизм» атты Қазақстан халқына Жолдауындағы тапсырмаға сәйкес, ауылдық елді мекендер мен шағын қалаларда тауарлы кредит беру механизмін іске асыру жөніндегі Жол картасы бекітілді. Тауарлы кредиттеу механизмі бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі аясында жүзеге асырылады. Тауарлы кредитке ауыл шаруашылығы жануарлары, құрал-жабдықтар, көшеттер, ағаш отырғызу материалдары және ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге арналған басқа құралдар кіреді. Бұл несие орта және ірі ауыл шаруашылығы бизнесі өкілдері мен жеке тұлғаларға, соның ішінде соның ішінде жұмыссыздар мен нысаналы әлеуметтік көмек алушыларға кепіл мүлкі болмаған жағдайда беріледі.
Тауарлы кредиттеуді бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің бөлігі ретінде енгізу – ауылдағы кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың маңызды құралы бола алады. Бұл сайып келгенде ауыл халқының табысын арттыруға және жаңа жұмыс орындарын құруға ықпал етеді. Осылайша, тауарлы кредиттеу механизмін іске асыру нәтижесінде ауылдық елді мекендер мен шағын қалаларда жаңа жұмыс орындары пайда болады. Осы орайда айта кетсем, өңірлерде тауарлы кредит ретінде шамамен 300 жылқы, 1 600 бас ірі қара және 4,5 мыңнан астам ұсақ мал бөлінді.
«Ауыл аманаты» бағдарламасы аясында жұмыссыздар, жеке кәсіпкер ретінде өз бетінше қызмет атқаратын тұлғалар, табысы күнкөріс деңгейінен төмен тұлғалар, ауыл шаруашылығы кооперативтері, отбасылық кәсіпкерлікте ақысыз қызмет атқаратын тұлғалар, өз кәсібін жаңадан бастаған кәсіпкерлер несие ала алады. Тағы бір айта кетерлігі, осы бағдарлама шеңберінде ауыл шаруашылығы кооперативтері шаруашылыққа қажетті техникалар мен құрал-жабдықтарды лизинг арқылы алу мүмкіндігі қарастырылған. Лизинг сенімді өкіл арқылы ең жоғары сомасы 8 мың АЕК-ке дейін 2 жарым пайыздық мөлшерлемемен 5 жылға дейін беріледі. Бағдарлама республикалық және жергілікті бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылады.
Жандар ТҰРАРҰЛЫ
