Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жолдауында: «Бала құқықтарын қорғау жөнінде ауқымды мәселелерді шешуге тиіспіз. Балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету балалар арасындағы өз-өзіне қол жұмсау мен әлімжеттіктің алдын алу үшін білім беру ұйымдарында психологиялық қолдауды, мемлекеттік бақылауды күшейтіп, тиімді тетіктерін күшейткен жөн», – деді. Бала – бақыт, бала – болашақ. Алайда, соңғы жылдары елімізде жасөспірімдер арасындағы суицид мәселесі белең алып барады. Бұл – тек бір отбасының ғана емес, бүкіл қоғамның қасіреті. Көп жағдайда ата-аналар баланың жан дүниесінде болып жатқан өзгерістерді байқамайды, оның қиындықтарына бейжай қарайды. Бүгінгі таңда интернет пен әлеуметтік желілердегі қауіп-қатерлер бұл жағдайды одан әрі ушықтыруда. Сондықтан, балалардың психологиялық әл-ауқатын сақтау, олардың қиындықтарын ерте анықтау және алдын алу – қоғам алдындағы басты міндетіміз.
Елімізде балалар мен жасөспірімдер арасындағы суицид үлкен мәселе болып тұр. Қоғамдық даму институты осы тақырыпта зерттеу жүргізген болатын. Нәтижесінде, халықтың 13,8%-ы өз таныстары немесе жақындары арасында суицид оқиғалары болғанын айтады. Еске сала кетейік, зерттеу бойынша Алматы (25,4%), Астана (19%), Шымкент (16%), Қарағанды (21,2%), Батыс Қазақстан (17,2%) және Атырау (15,4%) облыстарында суицид көп кездеседі. Суицидтің басты себептері – физикалық және психологиялық зорлық-зомбылық, ата-ананың жеткілікті көңіл бөлмеуі, достарының қолдау көрсетпеуі, интернет пен компьютерге тәуелділіктен келеңсіз жағдайлар орын алады екен.
Бүгінде балалардың өз-өзіне қол жұмсау мәселесі мемлекеттік деңгейде қаралуда. Мемлекеттік кеңесші Ерлан Кариннің төрағалығымен бұл жағдайдың себептері мен алдын алу шаралары туралы жиындарда талқыланып келеді. Балалар арасындағы суицид көбінесе 15-17 жастағы жасөспірімдер де болады екен. Соңғы жылдары өз-өзіне қол жұмсау жағдайлары 11-13 жастағы балдырғандар арасында да тіркеліп отыр дейді сала мамандары.
Сондай-ақ, Мәдениет және ақпарат министрлігі суицидті насихаттайтын 22 материалды анықтады. Оның 19-ы жойылды. Зорлық-зомбылықты насихаттайтын 157 материал табылып, 56 интернет-ресурсқа шектеу қойылды. Министрлік Telegram және Meta компанияларымен байланысып, балаларға қауіпті топтарды жабу туралы келіссөздер жүргізді. Кеңесте ата-аналардың балаларының мінез-құлқына мұқият болуы керектігі айтылды. Баланың өзгерісін байқау, оның қиындықтарын түсіну және қажет болса көмек беру маңызды. Балаларға көмектесу үшін 111 байланыс орталығы жұмыс істейді. Жалпы, 12 ай ішінде аталған орталыққа 75 мың қоңырау келіп түскен, оның 1 237-сі психологиялық мәселелерге байланысты болды.
2025 жылдан бастап жаңа бағдарлама барлық мектептерде енгізілмек. 2024 жылы арнайы Психологиялық қолдау орталықтары ашылды. Өкінішке қарай, мектеп психологтары суицид белгілерін анықтауда қателіктер жібереді, мәселені елемейді. Сондықтан, жаңа орталықтар психологтарға көмектесіп, оларды оқытады. 2025 жылдан бастап әр мектепте 500 оқушыға бір психологтан тағайындалады (қазір 1 500 оқушыға бір психологтан келеді).
Суицид әрекетін «назар аударту» деп санайтындар да бар. Бірақ, мұндай жағдайларға немқұрайлы қарауға болмайды. Егер бала үнемі көңілсіз жүрсе, өзін төмен бағаласа, ұйқысы мен тәбеті нашарласа, сабаққа бармаса, мұндай белгілер суицидтің алғашқы ескертуі болуы әбден мүмкін. Қазақстанда суицид жасаған жасөспірімдердің 15%-ы ғана толық емес отбасында өскен жеткіншектер. Статистика бойынша, өз-өзіне қол жұмсаған балалардың 97%-ы соңғы сәтте есірткі немесе алкоголь қолданбаған.
Мамандардың зерттеуі бойынша, 2024 жылдың алғашқы сегіз айында елімізде 2389 суицид жағдайы тіркелді. Оның ішінде 128-і – 5 пен 18 жас аралығындағы балалар.
Суицид әрекетін тоқтату үшін мемлекет бірқатар шаралар енгізіп отыр:
- Арнайы карта жасалады. Бұл карта арқылы балаларға қатысты зорлық-зомбылық, буллинг сияқты оқиғаларды онлайн бақылауға болады. Осылайша, көмек көрсету тезірек болады.
- Буллингке қарсы бағдарлама енгізіледі. Финляндияның тәжірибесіне сүйене отырып, мектептерде буллингтің алдын алу шаралары өткізіледі.
- Балаларға ерте көмек көрсету жүйесі іске қосылады. Егер бала зорлық-зомбылыққа ұшыраса немесе сондай жағдайға куәгер болса, оларға қолдау көрсетіледі. Халыққа қызмет көрсету орталықтарында көмек көрсету бөлімдері ашылады. Бұл арқылы зорлық-зомбылыққа тап болған балаларға жедел көмек беріледі. BalaQorgau атты байланыс орталығы іске қосылады. TikTok, Instagram сияқты әлеуметтік желілерде балаларға қауіпсіз контент жасау қолға алынады. Ата-аналар мен балалар арасындағы қарым-қатынасты жақсарту үшін арнайы бағдарламалар жасалады. Бұл шаралардың негізгі мақсаты – балаларға көбірек қолдау көрсету, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және суицид санын азайту.
Балалардың болашағы – қоғамның ең үлкен байлығы. Әр бала мейірім мен қолдауға зәру. Суицид мәселесін түбегейлі шешу үшін ата-аналар, мұғалімдер, психологтар және мемлекеттік органдар бірігіп әрекет етуі тиіс. Баланың ішкі жан-дүниесін түсіну, олармен ашық сөйлесу, кез келген қиындықта жанында болу – ата-ананың ең үлкен жауапкершілігі. Тек осылай ғана біз балаларымыздың өмірін сақтап, олардың жарқын болашағына жол аша аламыз.
Ата-ананың бала алдындағы жауапкершілігі жыл санап артып келеді. Бала – өмір, бала – ғұмырыңның жалғасы. Ата-бабаларыңнан қалған тұяқ болып табылады. Сол үшін де қылықтары балдан тәтті балапандардың алаңсыз өмірін, шат ғұмырын, амандығын, баянды бақытын тілейміз!
Индира БІРЖАНСАЛ
