Адамдарды немесе заттарды А нүктесінен В нүктесіне және кері жеткізу белгілі бір мағынада өте қарапайым. Ұшақтар, пойыздар, автомобильдер, автобустар, велосипедтер мен қайықтар болмаса, адамдар жүру, жүгіру, жүзу немесе міну жылдамдығына жабысып қалады. Ұтқырлық қоғамның қалыптасуында шешуші және күрделі рөл атқарды және оған деген сұраныс артып келеді.
Бүгінгі таңда ұтқырлықты қамтамасыз ететін энергияның көп бөлігі сұйық көмірсутектерді, атап айтқанда, бензинді, дизель отынын және реактивті отынды жағу арқылы өндіріледі. Неліктен? Энергия тығыздығының (литр немесе галлондағы энергия), молшылықтың және арзан бағаның үлкен үйлесуіне байланысты. Бірақ, есіңізде болсын, бұл бағаға кірмейді, ал бензиндегі ұтқырлық өте қымбат. Қатты бөлшектер адам денсаулығына зиян тигізеді. Мұнайдың төгілуі жер мен суды бұзады. Климаттық жүйенің шығындары әлі де бар: көлік парниктік газдардың ғаламдық шығарындыларының 14%-ына жауап береді.
Ұтқырлықтың әлеуметтік игілігін қалай қолдауға және оның мұнайға тәуелділігін қалай жоюға болады? Көлік шығарындыларын жою үшін көлік құралдарын, инфрақұрылымды және операцияларды қалай өзгерту керек?
Егер біз өзіміз немесе басқа заттар – қажеттілік, ләззат немесе сауда себептері бойынша қозғалғымыз келсе, қоғам бұл сұрақтарға жауап беруі керек. Көлік шешімдері балама, отын үнемдеу және электрлендіруге бағытталған.
Баламаларға көшу. Баламалы тасымалдау әдістері қазбалы отынмен жұмыс істейтін көлікке сұранысты азайтады немесе оны толығымен ауыстырады. Қоғамдық және «біріккен» көлікпен біз қолжетімді жерлерді барынша пайдалана аламыз. Шағын қалалар, дамыған инфрақұрылым және озық байланыс технологиялары жаяу жүруге, велосипедпен жүруге немесе жай ғана тұруға мүмкіндік береді.
Тиімділікті арттыру. Ішкі жану қозғалтқыштары жұмыс істейтін жерде көлік құралдары механикалық жақсарту, салмақ жоғалту, дизайнды жақсарту және ойластырылған пайдалану арқылы отын шығыны тұрғысынан едәуір үнемді бола алады.
Көлік құралдарын электрлендіру бензинді толығымен алмастырады және жаңартылатын көздерден электр энергиясын өндірумен бірге одан да үлкен артықшылықтарға ие. Бұл көлік шешімдері ақшаны үнемдеуге және ластанудың алдын алуға мүмкіндік береді, бірақ қажетті қайта құру маңызды және сектор баяу жүре алады.
Көлік құралдары көптеген жылдар бойы жұмыс істеп келеді. Жаңа көлік инфрақұрылымы қымбат және құрылысқа уақыт қажет. Ұшақтар үшін таза отын алыс болып қалады. Бірақ, көптеген шешімдер ақылға қонымды түрде қабылданса, бізге климаттың тұрақтылығына нұқсан келтірместен алаңсыз өмір сүруге мүмкіндік береді.
Мерей ОРАЗЫМБЕТОВА,
Алматы қаласы бойынша Экология департаментінің
Экологиялық реттеу бөлімінің басшысы
