Жалпы анимация терминін қазақша түсінікте жеткізсек, суретке жан бітіріп, экран арқылы қозғалмалы бейнелерді көрсету. Елімізде анимация өткен ғасырдың алпысыншы жылдары күллі одақтас республикаларда ұлттық кино өнерінің қарқынды даму кезінде қатар келген өнер түрі болатын. Ал, анимацияның жеке өнер саласы ретінде арнайы қолға алынып, қарыштап даму кезеңі тәуелсіздіктен соң басталды. Қиялмен астасып жатқан өнер түрі бүгінде қандай дүниелерді экрандап, көрермендерінің көзайымына айналып жүр? Қазақстандық анимациялық студиялар мультфильмдер түсіруде, алайда оны көріп жатқан бала бар ма? Бүгін осы сұрақтарға жауап іздеп көрелік…
Елімізде 30-ға жуық жеке анимациялық студия жұмыс істейді
Қазақтың тұңғыш мультипликациялық фильмі Нью-Йоркте өткен анимациялық фильмдер фестивалінде қола жүлдеге ие болып, әлемнің 48 елінде көрсетілген. Бұл режиссер Әмен Қайдаровтың 1967 жылы шыққан «Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» жұмысы болатын.
Соңғы жарты ғасырда біздің мультипликаторлар 200-ге жуық анимациялық жұмыс жасады, олардың арасында халықаралық байқаулардың лауреаттары бар. Бүгінде Қазақстанда 30-ға жуық жеке анимациялық студия жұмыс істейді.
Алматыда анимациялық фильмдер шығаратын «ARA studios» студиясының продюсері Бақытжан Шабдукәрімнің пікірінше, бүгінде отандық мультфильмдердің қай арналар арқылы алға жылжып жатқанын айтудың өзі қиын. Бірақ, «орташа» сапалы мультфильмдер түсіруге және «көп қаралады» деген үмітпен «Youtube»-ке шығару үрдісі кеңінен тараған көрінеді.
«Теледидардың қазіргі рөлі әлі де өте маңызды. Өйткені, балалар контенті туралы айтатын болсақ, онда бұл – адамның ақыл-ойына азық болатын құрал. Қазір «Балапан» арнасына өту маңызды емес, кәсіби маман болып, жаңа байланыс орната білу маңыздырақ. Қазақстандық анимацияға жақсы білім жетіспейді», – дейді «ARA studios» студиясының продюсері.
2017 жылы ашылған «Origanima» студиясының меңгерушісі Белек Садақбек қазіргі отандық анимацияға бәсекелестік жетпейтіндігін айтты.
«Қазақ анимациясына бәсекелестік жетіспейді. Өйткені, Қазақстаннан келетін аниматорлардың құны ТМД-ның басқа елдеріне қарағанда әлдеқайда қымбат. Қазақстанда мұнымен айналысатындар аз және таңдау көп емес, алайда табыстың көзі осы жерде», – дейді ол.
Қазақстандағы анимациялық кино индустриясы ақырындап дамып келе жатқанына қарамастан, проблемаға да тап болып отыр. Шәкен Айманов атындағы «Қазақфильм» киностудиясының жанынан «Қазақанимация» жаңа шығармашылық бірлестігі ашылған болатын. Бұл ұйымның басшысы Жәнібек Оразалы бізге анимациялық сериалдар жетіспейтіндігін атап өтті.
«Негізгі мәселелердің бірі – бюджеттің аздығы. Мысалы, бір 7 минуттық «Маша мен аю» сериясын жасау үшін орта есеппен 300 мың доллар қажет. Үш серияның бюджеті «Балапан» телеарнасының жылдық бюджетінен артық екені белгілі болды. Ал бізде, өздеріңіз білетіндей, мұндай қаражат жоқ», – деді Жәнібек Оразалы.
Ол сондай-ақ біздің мамандарға кәсіби тәжірибе алмасу керектігін, қазақстандық балаларды шетелде оқыту қажет екенін тілге тиек етті. Технология орнында тұрмайды, үнемі біліктілікті арттыру қажет. Сондай-ақ, «Қазақанимация» шығармашылық бірлестігі Қазақстанда тәжірибе алмасу үшін шетелдік анимациялық студиялардың филиалын ашуды жоспарлап отыр. Жәнібек Оразалы елімізде анимация саласында кадр мәселесінің жоқтығын, жастардың бұл мамандыққа ықыласпен келетінін, жалақының да жақсы екенін, бірақ қаржыландыруда олқылық барын түсіндірді.
Қазақстанның анимациялық кино қауымдастығының президенті Ғали Мырзашев мемлекеттік ақшаға «телміріп» отыруға болмайтынын ескертеді. Ол қазір Ресей мен Қытайда жүзеге асырылып жатқан дамудың тағы бір жолын ұсына отырып, былай дейді: «Табысқа қол жеткізу үшін әр жобаны мемлекет пен жеке капитал бірлесіп қаржыландыруы керек. Бұл мультфильм жобаларын құрудағы мемлекеттің үлесі 51% болатын Қытайда жасалады. Мен Қытайда жұмыс істедім, онда мемлекет студияларға субсидиялармен көмектеседі». Және: «Халықаралық бюджет стандарты және күнтізбелік кесте бар. 90 минуттық мультфильмнің құны 5 миллион доллардан аспайды, мүмкін одан да көп. Біз бұған төтеп бере алмаймыз, ақша үнемі аз, уақыт қысқа. Бұл өндіріс пен өнімнің сапасына теріс әсер етеді», – деп, ол әлемде жалпы қабылданған бюджеттік стандарттарға назар аудару керектігін де түсіндіріп өтеді.
Мемлекеттік тапсырыс – қазақ анимациясының арашасы
Қазақстанда мультипликацияның дамуы ұзақ мерзімді стратегияны көздемейді. Қаражат мемлекет бекіткен жобаларға бөлінеді, олардың жұмсалуы құпия, коммерциялық табыс маңызды емес. Мемлекеттік тапсырыстар – қазақ анимациясының қалпында қалуына мүмкіндік беретін бірден-бір құрал.
Негізінен «Қазақфильмде» ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің тапсырысы бойынша мультфильмдер шығарылады, бұл жағдай осы саланың қызметкерлеріне қазіргі заманғы нарық жағдайында қалай да аман қалуға көмектеседі. Бүгінде жағдай жақсы жаққа өзгеріп келеді. Мәселен, «Мұзбалақ» толықметражды анимациялық фильмі үлкен жетістікке жетті. Бұл жұмыс әртүрлі фестивальдарда бірнеше марапаттарға ие болды. Фильм бүркітті адамның қолға үйретуі және құс пен оның иесінің өзара сеніміне негізделген достық туралы әңгімеге негізделген. Анимациялық таспа «Мұзбалақ» «Үздік анимациялық фильм» санатында ҚР Кинематографистер одағының «Құлагер» сыйлығына ие болды. Сондай-ақ, картина «Schlingel» балалар мен жасөспірімдер фильмдерінің 24-ші халықаралық кинофестивалінде Неміс анимациялық фильмдер институтының (DIAF) «Үздік анимациялық фильм» сыйлығын жеңіп алды.
Сондай-ақ, «Күлтегін» мультфильмін атап өткен жөн. ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің тапсырысы бойынша жасалған мультфильм көптеген көшпелі этностарды бір тудың астына біріктірген Түркі қағанатының белгілі әскери қолбасшысы Күлтегіннің жастық шағы туралы баяндайды. Күлтегін – бүкіл дәуірдің тарихи тұлғасы. Адай Әбілда өзінің мультфильмінде шетелдік кейіпкерден гөрі балаларды қызықтыратын ұлттық қаһарманның бейнесін жасауға күш салған.
Анимациялық туындылардың қатарын «Әмен ағаның ғажайып ағашы» қысқаметрлі фильмі толтырды. Бұл картина Әмен Қайдаровтың 100 жылдығына арналып бұрынғы ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің қолдауымен «Қазақфильм» киностудиясында түсірілді.
Сондай-ақ студия 70 минуттық «Алтын адам» анимациялық фильмін де түсірді. Бұл өмір отын іздеп Хан Тәңірі шыңына аттанған сақ баласының басынан өткен оқиға. Балаға батыл рухы үшін «Алтын адам» лақап ат берілген. Сюжетте ол жаулармен шайқасып, нағыз жауынгерге айналады. Аниматорлар «Алтын адам» деген жаңа кейіпкер жас көрермендер арасында өзінен бұрынғы Алдар Көсе, Ертөстік және Ақсақ Құланнан кем түспейтініне сенімді. «Алтын адам» туралы мультфильм экшн және фэнтези жанрында 2D форматында түсірілген және 5 пен 15 жас аралығындағы балаларға арналған.
Балалар контенті – еліміздің басты арнасының назарында. «Қазақстан» телерадиокорпорациясының Көркемдік кеңесі өткізген осы жылы «Balapan» телеарнасында көрсетілетін анимациялық жобалардың ашық талқылауына 22 отандық компания қатысқан болатын. Олардың арасында танымал «САҚ», «Dala animation group», «QAZART media», «ANYZ FILM», «77 Ideas», «Idea cinema», «Ырысы Ақ Қазақстан», «ASD Production» компаниялары бар. Олар «Balapan» арнасының алдын ала ұсынылған тақырыптық бағыттары бойынша 32 жобаны таныстырған. Балалар телеарнасының редакциялық алқасы балалардың жас ерекшеліктеріне, жобалардың жанрлық, тақырыптық алуандығына баса назар аударды.
«Қазақстан» РТРК басқарма төрағасы Ләззат Танысбай өз сөзінде: «Balapan» арнасы балаларға ана тілін үйрету миссиясын көздейді. Ең алдымен, кейіпкерлердің тілінің тазалығына, жобалардың ұлттық мазмұнына басымдық беріледі. Бүгінде телеэфир арқылы балаларды күнделікті өмірге бейімдеу, жас көрермендер арасындағы дағдарыстық жағдайлардың алдын алу, отбасылық құндылықтарды, этносаралық достықты насихаттау маңызды», – деген болатын.
Ләззат Танысбай компаниялар арасындағы питчинг жыл сайын өткізілетінін, «Қазақстан» РТРК барлық компаниялар үшін тең мүмкіндіктер жасайтынын, балалар контентін өндірушілерді әділ бәсекелестікке ынталандыратынын және корпорация отандық нарыққа сапалы өнім ұсынатын кез келген компаниямен жұмыс істеуге дайын екенін атап өтті.
Питчинг қорытындысы бойынша «Balapan» арнасының жас көрермендерінің сұранысына ие болған, интернет-платформаларда танымал «Тоқты мен Серке» жобасының бесінші маусымын, «Вундеркинд бала» жобасының екінші маусымын түсіру туралы шешім қабылданды. Сондай-ақ, фэнтези жанрындағы «Ақжелкен» жобасы және түркі мифологиясы кейіпкерлерін заманауи интерпретациялайтын «Желаяқ», «Тұлым» анимациялық сериалдары жалғасын таппақ. Әр түрлі бағыттағы бірқатар жобалар таңдалды, олар осы жылы көрсетілмек. Сонымен қатар «Қазақстан» телерадиокорпорациясы екі жылдан бері өткізіп келе жатқан балалар әндері байқауы жалғасады. Бұл жоба балаларға арналған қазақ тіліндегі үздік отандық әндерді насихаттайды. 2023 жылы «Балапан» арнасы жалпы ұзақтығы 382 сериядан тұратын 20 анимациялық жоба шығарды. 2024 жылы өндіріс көлемін арттыру жоспарланған.
Түйін сөз
Міне, жоғарыда келтірілген көрсеткіштерге қарап отырсақ, қазақ ұлттық анимациясы тәп-тәуір дамып келеді. Кішкентай көрермендер ғана емес, кез келген жастағы адам анимациялық дүниелерді көруге қызығатынын аңғарамыз. Демек, анимация ұлттық құндылықтарымызды дәріптейтін, заманауи құндылығы жоғары өнер болып тұр.
Жансая ШЫҢҒЫСХАН
