«Қасқырлар мекені» деп аталатын түрік фильмінде кейіпкердің мынадай бір сөзі бар еді: «Құмарды ойнағандар емес, ойнатқандар ұтады». Адамды тәуелділікке алып келетін ойынның бәрі – шын мәнінде, құмар ойыны. Басында жай қызығушылықтан басталған әрекет соңында адамды бұғаулап тастауы мүмкін. Ол бұғаудан босану үшін, енді ол адам өз өміріне ставка жасайды. Ал жоғарыдағы, тасада тұрған «тұлғалар» мемлекеттің үстіне ставка қойып жатуы әбден ықтимал.
Ойын бизнесі, лотерея және лотерея қызметі туралы заң жобасы бойынша Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің мүшесі, депутат Елнұр Бейсенбаев Мәжіліс қабырғасында осы мәселеге байланысты баяндама жасады. Баяндамада құмар ойындарына тәуелділік пен оның алдын алу шараларын, сондай-ақ ұлт болашағына қатер төндіретін азғындықты кімдер қолдап жатқандығын да атап өтті. Лудоманияға қарсы арнайы заң қабылданып, тосқауыл қойылатынын қадап айтты.
«Құрметті әріптестер, бүгін біз қоғамымызға тікелей әсер ететін өте маңызды заң жобасын қабылдаймыз. Атырау қаласындағы Ұлттық Құрылтайда Президент лудоманияны ХХІ ғасырдың басты әлеуметтік зұлымдықтарының бірі деп атады. Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша келесі күні лудоманиямен күреске кешенді жоспар қабылданды. Мәселенің маңыздылығына байланысты Қасым-Жомарт Кемелұлы Парламенттің алдына осы сессияның соңына дейін бұл заңды қабылдау міндетін қойды», – деді депутат.
ТӘУЕЛДІЛІК ТӘУЕКЕЛДЕРІНІҢ ТАРАЛУЫ
Қазақстанда 440 мыңға жуық адам лудоманиядан зардап шегеді. Бұл дегеніңіз – халықтың үш пайызы. Мұндай статистиканы Мәжілісте Алматы Республикалық психикалық денсаулық ғылыми-практикалық орталығы бас директорының орынбасары Дәулет Байпейісов бөліскен болатын. Парламентте сөйлеген сөзінде сарапшы лудомания құмар ойындарға патологиялық тартымдылық екенін атап өткен. Ол қызығушылыққа байланысты психикалық бұзылыс ретінде жіктеледі. Оның әлемде таралу көрсеткіші халықтың 0,12%-нан 5,8%-на дейін бағаланады. Бұл ретте ересек халықтың шамамен 12,5%-ы үнемі ойын ойнайды.
Қазақстанда эпидемиологиялық зерттеу 2012 жылы жүргізілген. Респонденттер (төрт мыңнан астам) – 16 жастан 21 жасқа дейінгі жастар. Зерттеу тәуелділік тәуекелдерінің таралуын анықтады. Зерттеу нәтижелері бойынша 16 және 21 жастағы жасөспірімдер мен жастардың компьютерлік тәуелділігі бір пайызды құрайтыны, ал тәуелділіктің даму қаупі – сауалнамаға қатысқан адамдардың 23%-ында анықталса, патологиялық тәуелділіктің даму ықтималдығы сауалнамаға қатысқан оқушылардың бес пайызында анықталған.
СТАВКА ЖАСАҒАНДАР ЖҰМЫСТАН БОСАТЫЛАДЫ
Құмар ойындарына қатысты Мәжілісте қабылданған заң жобасын депутат Елнұр Бейсенбаев былайша түсіндірді: «Жалпы заң жобасы мыналарды көздейді: Бірінші. Құмар ойындарға қатысуға және бәс тігуге шектелген адамдардың тізімі анықталды. Құмар ойындарға тыйым салудың максималды мерзімі бір жылдан он жылға дейін ұзартылды. Белгілі болғандай, бір жыл өте аз. Көптеген шектеулер аяқталғаннан кейін көбі белсенді ойнауды жалғастыруда. Ең бастысы, тыйым салуды мерзімінен бұрын тоқтату мүмкін болмайды. Иә, біз ойыншылардың құқықтарын шектейміз деп айтуға болады, бірақ бұл шын мәнінде лоббистердің сүйікті аргументі. Егер адам ойнағысы келсе және ойнай алмаса, онда бұл оның жауапкершілігі, өйткені өзін-өзі шектеуге қол қою кезінде ол барлық заңды міндеттемелерді өз бетінше қабылдады».
Депутат басты жеңістердің бірі Борышкерлердің бірыңғай тізіміне енгізілген тұлғаларды шектеу екенін айтып өтті. Олар шамамен 3,5 миллион адам және олар букмекерлік кеңселер мен казинолардың әлеуетті клиенттері.
Қабылданған заңға орай, енді мемлекеттік қызметшілер, әскери қызметшілер, арнаулы мемлекеттік органдардың қызметкерлері, бюджеттік ұйымдардың басшылары ставка қоя алмайды. Бұл шамамен 280 мың адам. Елнұр Бейсенбаев олар үшін ешқандай ескерту болмайтынын ескертті. Ставка жасағандар бірден жұмыстан босатылады.
Елнұр Сабыржанұлы петицияны ұйымдастырған және адамдардың бұл шешімді қолдайтынын көрсеткен қоғам белсенділеріне, соның ішінде Дидар Смағұловқа алғысын білдірді. Бірнеше күн ішінде петиция 30 мыңнан астам дауыс жинаған.
«Екінші. Құмар ойындарға тәуелді азаматтар түні бойы ұйықтамау және ойнау үшін энергетикалық сусындардың негізгі тұтынушылары. Сонымен қатар, АФМ мәліметтері бойынша, бүгінде 200 мыңнан астам кәмелетке толмағандар үнемі құмар ойындарын ойнайды. Мүмкін, бұл жасөспірімдер энергетиктерге ұнамсыз ставкалар жасайды», – деді Елнұр Бейсенбаев.
38 жастағы депутат энергетиктердің алкогольге қарағанда қауіпті екенін тілге тиек етті. Қазір тіпті 10 жасар бала да энергетикті оңай сатып ала алатынын жасырмады. Осыған байланысты Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау үшін 21 жасқа дейінгі адамдарға энергетикалық сусындарды сатуға тыйым салынатынын айтты.
Өз баяндамасында депутат Елнұр Сабыржанұлы құмар ойындарына қарсы атқарылатын жұмыстардың тізімін былайша жалғастырды:
«Үшінші. Біз құмар ойындарға тәуелді адамдарды медициналық оңалту тәртібін белгіледік және динамикалық есепке қоймай, яғни медициналық құпияны сақтай отырып, ойыншылардың консультациялық бақылауларын енгіздік.
Төртінші. Байланыс операторларына құмар ойындарының жарнамасы бар хабарламаларды жіберуге тыйым салу қарастырылған.
Бесінші. Букмекерлік кеңселер мен казинолардың жарнамасы мүмкіндігінше шектеледі. Мұнда мен: блогерлерге, әлеуметтік медиаға әсер етушілерге букмекерлік кеңселерді жарнамалау және насихаттау енді заңсыз екенін ескерткім келеді. 200 мың теңгеден бастап айыппұлдар қарастырылған.
Алтыншы. Шетелдік букмекерлік кеңселердің, лицензиясы жоқ тотализаторлардың және онлайн-казинолардың интернет-ресурстарына толық тыйым салынды. Онлайн-казино ұйымдастырушылары енді екі жылға дейін бас бостандығынан айырылып, қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Жалпы, заңда жүзден астам жаңа нормалар қабылданды».
ЗАҢ ЖОБАСЫН ҚАБЫЛДАУДЫҢ БАСТЫ ДРАЙВЕРІ – МЕМЛЕКЕТ БАСШЫСЫ
Депутат аталмыш заң жобасы бойынша жұмыс барысындағы қиыншылықтарымен бөлісті. Заң жобасын қабылдауға ақша мен әкімшілік ресурстан айырылмаған күшті лоббистік топтар қарсы болғанын жасырмады. Олар тіпті 90-шы жылдардағы әдістерді қолдана отырып әрекет еткенін жеткізді: яғни олар жабық отырыстарға шақырып, бұл нәтиже бермеген кезде ақпараттық шабуылдар мен ақ түсті қара етіп көрсету әрекеттерін жасаған.
«Бұл лоббистер ең жоғары кеңселерге оңай және табиғи түрде кіріп, дәліздермен еркін басып жүрді. Мен екі мысал келтірейін: біз құмар ойындарға арналған жас шектеуін 25 жасқа, ал дәстүрлі лотереяға 21 жасқа дейін көтеруді ұсындық. Нәтижесінде, Үкіметтің қорытындысында екі норма да қолдау таппады. Үкіметтің конституциялық құқықтарды бұзу туралы дәлелдері күлкілі. Сонымен қатар, қайшылықтар айқын. Бұл позицияда Үкіметтің цинизмі көрінеді. Министрлік бюджетті халықтың көз жасымен толықтыруға шешім қабылдады», – деді Елнұр Бейсенбаев.
Депутат қазіргі уақытта танымал емес нормалардың басты лоббистері Қазақстаннан тыс жерде және Брюссельдегі Еуропаның бір жерінде, мүмкін Женевада бақылап отырған болуы әбден мүмкін екенін айтты.
«Иә, біз Үкіметтің қорытындысын басып, 25 жасқа дейінгі шектеу нормасын көпшілік дауыспен қабылдай аламыз. Бірақ, біз заң шығарушылар ретінде Мәжіліс регламентін және жалпы билік тармақтары арасындағы өзара іс-қимылды сақтауда қатаң тәртіпті ұстанамыз. Мемлекет басшысы айтқандай, біз әділ, әдепті Қазақстан құрып жатырмыз. Егер біз құқықтық мемлекет құрғымыз келсе, билік тармақтары арасындағы заңмен белгіленген ойын ережелерін сақтауымыз керек. Ең бастысы, бұл жерде Үкімет есептелмейді. Депутаттар уәде етілген триллион теңгенің және олардан әділ салықтардың көлеңкеден шығарылуын қадағалайтын болады», – деді депутат.
ТОБЫҚТАЙ ТҮЙІН
Елнұр Сабыржанұлы бұл заң жобасын қабылдаудың басты драйвері және локомотиві Мемлекет басшысы екенін айтты. «Оның лудоманиямен күрестегі ұстанымының арқасында біз өте үлкен мүмкіндіктері бар лоббистерді жеңдік», – деді халық қалаулысы Елнұр Бейсенбаев.
Нұрлайым ЖАҚЫПҚЫЗЫ
