Биыл Отан қорғаушылар күнінде сөйлеген сөзінде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев: «Қазақстан ұлттық мүдделерді қорғауға, аумақтық тұтастықты сақтауға, қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз етуге басымдық береді. Біздің ержүрек армиямыз елдің егемендігінің кепілі, мемлекеттілігіміздің мызғымас тірегі ретінде қызмет етеді. Біз Қарулы күштердің әлеуетін тек оқу-жаттығу жиындарында ғана емес, нақты жедел міндеттерді орындау барысында да көреміз. Сарбаздар мен офицерлер жақында болған су тасқынына қарсы күресте алдыңғы қатарда жүрді. Олар шынайы патриотизмнің лайықты үлгісін көрсете отырып, өздеріне жүктелген миссияны мінсіз орындады. Елдің қорғаныс қабілетін күшейту, әскери қызметшілерді қолдау – мемлекеттік саясаттың өзгермейтін басымдықтары», – деп айтты. Рас, 2023 жылдың аяғында Қазақстан армиясы бұрынғыдан да нығайып, заманауи бола түсті. Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің кеңесшісі Әлішер Сүлейменов еліміздің Қарулы күштеріндегі жыл қорытындысы туралы ақпаратпен бөліскен еді.
ӘСКЕРИ КАДРЛАРДЫ ШЕТЕЛДЕ ОҚЫТУ
Әлішер Сүлейменов армия мемлекеттің негізгі элементтерінің бірі екенін айта отырып, кез келген уақытта әртүрлі сценарийлерге дайын болу керек екендігін жеткізді. Армия қашанда тәуелсіздіктің, аумақтық тұтастықтың және егемендіктің қалқаны болып келген. Ол стратегиялық тежеу факторы ретінде әрекет етеді. Ешкімде тіпті елге қатысты агрессивті ойлар болмауы үшін армия күндіз-түні әрекет ететін жеткізген ол былайша ойын жалғады: «Қорғаныс министрлігі халықаралық шарттар негізінде Қазақстан Республикасының әскери оқу орындарында, білім беру ұйымдарында, сондай-ақ шетелдік білім беру ұйымдарында әскери кадрларды даярлауды және қайта даярлауды жүзеге асырады. Жыл сайын Ұлттық қорғаныс университетінде біліктілікті арттырудың 20-дан астам курсы қарастырылған. Әскери оқу орындарындағы оқу процесі Қарулы күштердің жауынгерлік даярлық жоспарымен тығыз байланысты, тыңдаушылар мен курсанттар әскерлермен бірлесіп барлық жаттығуларға қатысады. Қазақстан Республикасы Қарулы күштерінің әскери қызметшілерін шетелде оқыту ҚР ҚК қажеттілігіне сәйкес, негізінен ҚР-ның Әскери және азаматтық оқу орындарында сабақ бермейтін мамандықтар бойынша жүргізіледі. Шет мемлекеттердің әскери оқу орындарында қазақстандық әскери қызметшілердің біліктілігін арттыру курстары Қарулы күштерді жоғары білікті кадрлармен толықтыру және әскери кадрларды даярлаудың қазіргі заманғы тәжірибесін зерделеу жөніндегі шаралар кешенінің маңызды құрамдас бөлігі. ҚР Қорғаныс министрлігі Түркия, Үндістан, Пәкістан, Ресей, Беларусь, Литва, Қытай, АҚШ және Ұлыбританияның Жоғары оқу орындары мен оқу орталықтарында қазақстандық әскери қызметшілерді даярлауды жүзеге асырады. Олардың көпшілігі радиоэлектрондық және радиотехникалық барлау, геоақпараттық жүйелер, Инженерлік қызмет, ұшу аппараттарын басқару жүйелері мамандықтары бойынша және Әскери-теңіз мамандықтары бойынша оқиды», – деді Әлішер Асқарұлы.
Армия үшін білікті кадрларды даярлау – мемлекеттің басым міндеті. Осыған байланысты қорғаныс ведомствосы бірқатар оқыту бағдарламалары мен біліктілікті арттыру курстарын шетелде де іске асыруда. Қорғаныс министрлігі елімізде де, шетелде де әскери оқу орындары мен білім беру ұйымдарында әскери кадрларды даярлауды және қайта даярлауды жүзеге асырады. Сонымен қатар, жыл сайын Ұлттық қорғаныс университетінде 20-дан астам біліктілікті арттыру курстары қарастырылған. Сондай-ақ, бүкіл оқу процесі Қарулы күштердің жауынгерлік дайындық жоспарымен бірге жүргізіліп жатқанын атап өткен жөн.
Әскери кадрларды шетелде оқыту қажеттілігі Қарулы күштердің қажеттіліктеріне байланысты. Ол негізінен Қазақстанда оқытылмайтын мамандықтар бойынша шығарылады. Атап айтқанда, шетелдік жоғары оқу орындарында радиоэлектрондық және радиотехникалық барлау, геоақпараттық жүйелер, Инженерлік қызмет, ұшу аппараттарын басқару жүйелері, сондай-ақ Әскери-теңіз мамандықтары бойынша мамандар даярлықтан өтеді. Әскери кадрларды даярлаудың негізгі шетелдік бағыттары Түркия, Ресей, Литва, Беларусь, Қытай, АҚШ және Ұлыбританиядағы оқу орындары мен оқу орталықтарында. Әскери кадрларды даярлау деңгейін арттырудың маңызды бөлігі – олардың шетелдік оқу орындарында біліктілікті арттыру курстарынан өтуі. Бұл кешенді шара армияны оқу бағдарламасынан өткен және озық елдердің қолданбалы тәжірибесін зерттеген жоғары білікті мамандармен «байытуға» мүмкіндік береді. Сондай-ақ, шетелдік оқу орындарында әскери кадрларды даярлау жөніндегі барлық рәсімдер қол қойылған келісімшарттар мен уағдаластықтар негізінде жүзеге асырылатынын атап өтеміз.
Бұрын әскери бейіндегі жоғары білікті мамандарды даярлау 9 әскери оқу орны кіретін отандық әскери білім беру жүйесі шеңберінде жүзеге асырылатын. Бүгінгі таңда педагогикалық, ғылыми-зерттеу және өнертапқыштық корпус 10 ғылым докторы, 53 философия докторы (PhD) және 48 ғылым кандидатынан тұрады. Әскери ғалымдардың арсеналында өнертабыстар мен пайдалы техникалық модельдерге 7 патент, авторлық құқық және зияткерлік меншік туралы 23 куәлік бар.
ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТШІЛЕРДІ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ ДАЯРЛАУ
Әлішер Сүлейменов сөзінше, 2023 жылғы желтоқсандағы жағдай бойынша миссияларға Батыс Сахара, Орталық Африка Республикасы, Мали және Ливан аумақтарында 19 әскери қызметші тартылды. 2014 жылдан бастап миссияларға барлығы 598 әскери қызметші қатысты, оның ішінде 5 әйел әскери қызметші бар.
«Әскери қызметшілерді теориялық және практикалық даярлау Алматы қаласындағы бітімгершілік операциялар орталығында өтуде. Сонымен қатар, 2022 жылдың 1 тамызында БҰҰ ҚР ҚК минадан тазарту орталығының базасында өткізілетін «жарылыс қаупі бар заттарды залалсыздандыру» курсын сертификаттады. 2023 жылғы 1 қаңтарда БҰҰ ҚР ҚМ бітімгершілік операциялар орталығы базасында өткізілетін «БҰҰ штаб офицерлері» және «азаматтық халықты қорғау» курстарын ратификациялады. Ұлттық контингент бітімгершілік операцияға қатысу кезеңінде үш еселенген жалақымен қамтамасыз етіледі. Олар ұрыс қимылдарына қатысушыларға теңестіріледі, бітімгершілік операциядан оралғаннан кейін мемлекеттік органдардың (ұйымдардың) қаражаты есебінен кемінде күнтізбелік жеті күн, бірақ жиырма бір тәуліктен аспайтын мерзімге санаторий-курорттық емделуге жіберіледі. Бітімгершілік операцияларға қатысатын (қатысқан) әскери қызметшілерге екі аптаға (14 тәулікке) созылатын қосымша демалыс беріледі, ол жыл сайынғы демалысқа қосылады. Бітімгершілік операцияларға қатысу кезеңінде әскери қызметшіге бір жарым айда бір ай жеңілдікті шарттармен есептеледі. Бұдан басқа, бітімгершілік операцияға қатысу кезеңінде әрбір бітімгерге БҰҰ-дан әр күнтізбелік ай үшін 1 428 АҚШ доллары мөлшерінде төлемдер көзделген (ҚР ҚМ-нің үш еселенген ақшалай қаражатына қосымша)», – дейді Әлішер Асқарұлы.
Өздеріңізге белгілі, бүгінде Қарулы күштерге цифрлық технологиялар белсенді түрде енгізілуде. Мысалы, Қарулы күштер заманауи технологияларды енгізу бойынша белсенді жұмыс жүргізуде. Цифрландыруға қатысты нұсқаулар Қорғаныс министрінің тұрақты бақылауында. Бұл міндеттерге байланыс жүйелерін жаңарту, басқару және басқару жүйелерін біріктіру, қару-жарақ пен техниканы жаңғырту, киберқауіпсіздік кіреді.
Әлішер Сүлейменовтің мәліметінше, Цифрландыру әскери іс-қимылдардың тиімділігі мен дәлдігін арттырып қана қоймайды, сонымен қатар әскери қызметкерлердің қауіпсіздігін қамтамасыз етеді, оларға әртүрлі жағдайлар мен сценарийлерде тапсырмаларды сәтті орындауға көмектеседі.
ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТТЕГІ ЖАҢАШЫЛ ӨЗГЕРІСТЕР
«Соңғы жылдардағы соғыстар мен қарулы қақтығыстарды талдау бүгінгі күні қарулы қақтығыс парадигмасының мазмұны ең түбегейлі өзгерістерге ұшырағанын көрсетеді. Мұның себебі электрониканың қарқынды дамуы, командирлер мен командирлердің қолындағы барлау, басқару, жеңіліс және қамтамасыз ету күштері мен құралдарын функционалды түрде біріктіретін түбегейлі жаңа ақпараттық жүйелердің пайда болуы болды. Бұл бірлестіктің негізі – заманауи жүйелік-техникалық шешімдерді, желілік технологияларды және желіні басқару принциптерін кең ауқымды іске асыру. Бейбіт уақытта әскерлерді басқарудың заманауи автоматтандырылған жүйелері нақты ұрыс қимылдарына барынша жақын әскерлер мен бөлімшелерді жаттығу алаңы ретінде пайдалануға мүмкіндік алады. Әскерлер мен бөлімшелерді оқытудың мұндай мүмкіндіктері қару-жарақ пен әскери техниканың нақты ресурстарын айтарлықтай үнемдейді, сонымен қатар басқа ресурстарды үнемдейді. Өткен жылы біз әуе қорғанысы күштері үшін ақпараттық жүйені қабылдадық, бұл біздің еліміздің үстіндегі әуе кеңістігін пайдалану туралы автоматты режимде ақпарат массивін өңдеу қабілетін арттырды. Бұл біздің әуе шептерімізді қорғау бойынша шешім қабылдау уақытын едәуір қысқартуға мүмкіндік берді», – дейді Әлішер Сүлейменов.
Әлішер Асқарұлы халықпен өзара іс-қимыл мәселесіне көп көңіл бөлінетінін айтты. Оның айтуынша, мынадай өзгерістер болмақ:
- Ендіазаматтарғатұрақтытұратынжерінауыстырғанкезде әскери комиссариаттарғанемесеХҚКО-ға жүгірудіңқажетіжоқ.Мекенжайы өзгергенкездеазаматтардыңәскериесебіавтоматты түрде өзгереді.Бүгінгі таңда мұндайқызметжылына100мыңнанастамазаматқаұсынылады.
- Әскери қызмет өткермеген,оныңішінде27жасқатолғанадамдарға бұдан былайәскерибилеттердіалуүшінжүгінудіңқажетіжоқ.Оларғаәскерибилеттерберілмейді. Оның орнынаәскери міндеттіліктің мәртебесі,оныңәскериесебіEgovжекекабинетіндекөрсетіледі.
- Жұмысқа орналасу кезіндеәскериқызметкеқатынасытуралыанықтама алу үшін әскери комиссариатқабарудыңқажетіжоқ.Сіздіңжұмыс берушіңіз бұлақпараттыEgov-та өз бетіншекөре алады.
- Шетелгетұрақтытұрғылықты жерге барғанкезде әскери комиссариаттардан бас тартудыңқажетіжоқ.Бізөзімізқажеттіақпаратты көші-қонқызметіне береміз.
- Зейнеткерліккешықпасбұрын әскери қызмет өткергенінрастаутуралыанықтама алу үшін әскери комиссариаттарғажүгінудіңқажетіжоқ.Қажеттіақпаратзейнетақытөлемдерінесептеужөніндегіуәкілеттіорганғаберіледі.
- Бізбелгілі бір мамандықтар,соныңішіндеITмамандары бойынша мерзімдіқызметкеқабылдаудыкеңейтеміз.Мұндайсарбаздардыдаярлаубағдарламасыолардыңмамандануы негізінде,сондай-ақ ҚРҚарулыкүштеріүшінпрактикалықартықшылықтардыескереотырыпқалыптастырылады.
«Біздің елімізде киберқорғау деңгейін арттыруға бағытталған шаралар кешені жүргізілуде. Бұл жұмысқа көптеген мемлекеттік органдар тартылған. Қабылданып жатқан шаралардың бір мысалы – «Қазақстанның Киберқорғауы» тұжырымдамасы. Оның шеңберінде азаматтық және әскери инфрақұрылымды кешенді қорғау іске асырылды. ҚР Қарулы күштері кибершабуылдан қорғау құралдарын дамыту бойынша үлкен жұмыс жүргізуде. Мемлекеттік органдарда киберқауіпсіздік оқиғаларына ден қою бойынша мамандандырылған бөлімшелер құрылды. Цифрландыру бойынша көптеген бастама бар. Барлығын жүйелеу және цифрлық рельстерге қою үшін біз осы қаңтарда «цифрлық Трансформацияның жол картасы» деп аталатын цифрландыру стратегиясын қабылдадық. Әскер түрлері мен тектері қызметінің барлық аспектілері жинақталған, министрліктің барлық бөлімшелері мен басшылығының қажеттіліктері ескерілген»,–дедіӘлішерАсқарұлы.
Мемлекет әскери қызметшілерді әлеуметтік қамсыздандыру деңгейін арттыруға ерекше назар аударады: тұрғын үй, жалақы және басқа да жеңілдіктер беріледі. Әлішер Сүлейменовтің айтуынша, Қарулы күштер әскери қызметшілерінің әлеуметтік қорғалуы мен ақшалай үлесін арттыру қорғаныс ведомствосы басшылығының назарында. 2021 жылдан бастап 2021-2023 жылдарға жоспарланған Қарулы күштер әскери қызметшілерінің лауазымдық жалақыларын кезең-кезеңімен жыл сайын арттыру басталды. 2023 жылы ұшу құрамының лауазымдық жалақысы жоғарылатылды, әскери медицина қызметкерлерінің ақшалай үлесі азаматтық медициналық мекемелердегі медицина қызметкерлерінің жалақысы деңгейіне, ал жоғары әскери оқу орындары оқытушыларының жалақысы Азаматтық жоғары оқу орындарындағы деңгейге жеткізілді, бұдан басқа төтенше жағдай жойылған кезде Қарулы күштер әскери қызметшілеріне ақшалай қаражаттың 3 еселенген мөлшерінде төлемдер ұлғайтылды. Сонымен қатар, мынадай мәселелер пысықталуда:
- 2024жылғы1қаңтарданбастапӘКқатардағыжәнесержанттыққұрамдарылауазымдарыныңтарифтіксанаттарын және әскери қызметшілердің әскериатағыбойыншажалақыларын30%-ға арттыру;
- зейнетақыменқамсыздандырудыңкейбірмәселелері,сондай-ақ зейнетақытөлемдерін алушылардың зейнетақыжинақтарыныңқалдығынқандайда бір шектеусізпайдалануғақұқықберу.
Естеріңізге сала кетейік, әскери қызметшілердің ақшалай үлесі еңбек сіңірген жылдарына, әскери атағы бойынша жалақысына және үстемеақыларына байланысты әскери лауазым бойынша жалақыдан құралады. Қолданыстағы тарифтік жүйе әскери еңбекке ақы төлеуді және ынталандыруды ұйымдастыру негізі. Сонымен қатар, әрбір әскери қызметші бүкіл әскери қызмет барысында көтерілетін сыныптық біліктілігі үшін үстемеақы алады. Өткен жылы Қорғаныс министрі Руслан Жақсылықов Мәжіліс депутаттарына «Резервтегі қызмет туралы» заң жобасын ұсынды. Резервтегі қызмет әскерлерді адам ресурстарымен кепілді жинақтауды қамтамасыз етуге және жауынгерлік даярлық резервтік күштер құруға мүмкіндік береді. Заңның қабылдануы белгілі бір оң әлеуметтік әсер береді:
- Резервте әскери қызметке кірген азаматтардың табысы артады, олардың мемлекеттің көмегіне тәуелділігі төмендейді;
- халықтың Қарулы күштерге деген сенімі артады;
- әскерирезервшілерқазақстандықпатриотизмрухындатәрбиеленетінболады.
Әлішер Сүлейменов дерегіне сүйенсек, резервте әскери қызметті енгізу бейбіт уақытта Қарулы күштерді ұлғайтпай, қойылған міндеттерді орындауға дайын азаматтардың белгілі бір санын дайындауға мүмкіндік береді. Азаматтарды қабылдауды республиканың барлық аумағында өткізу жоспарлануда. Әскери бөлімдерді резервшілермен толықтыру аумақтық қағидат бойынша жүзеге асырылатын болады. Бастапқы кезеңде 2 мыңға жуық адамды тарту жоспарлануда.
«Резервшілерді облыстар мен аудандар бойынша бөлу резервтегі қызмет жоспарланған әскери бөлімдердің орналасуына байланысты болады. Заң жобасымен резервшінің жұмыс орнын (лауазымын) сақтауға кепілдік беретін еңбек заңнамасына тиісті түзетулер енгізіледі. Ай сайын резервшілерге Қазақстан Республикасы бойынша ең төменгі жалақыны төлеу жоспарланып отыр, ал алымдарды өткізу кезеңінде негізгі жұмысы бар азаматтарға олардың орташа айлық жалақысы мөлшерінде төлемдер жоспарланған», – дейді Әлішер Асқарұлы.
Қарулы күштер қатарындағы мерзімді әскери қызметтің тартымдылығы мен беделін арттыру мақсатында Қорғаныс министрлігі бірқатар нақты ұсыныстар әзірледі. Атап айтқанда, қолданыстағы заңнамаға өзгерістер енгізу мүмкіндігін қарастыру ұсынылады:
- Коммуналдық қызметтерге ақы төлеу кезінде мерзімді қызмет әскери қызметшілерінің отбасы мүшелеріне (мерзімді әскери қызмет өткеру кезеңіне) қосымша жеңілдіктер беру;
- мерзімді әскери қызмет өткеру кезеңіне кредиттер («кредиттік каникул») бойынша кейінге қалдыруды, сондай-ақ басқа да қосымша жеңілдіктерді, оның ішінде білім беру секторында беру. Бұдан басқа, Қазақстанның Қарулы күштерінде Президенттің 2021 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында айтылған, мерзімді қызмет сарбаздарының экономиканың нақты секторында талап етілетін жұмыс мамандықтарын алуы жөніндегі тапсырмасы іске асырылуда;
- мерзімді әскери қызметтің тартымдылығы мен беделін арттыру мақсатында бірқатар ұсыныстар пысықталуда. Атап айтқанда, 2023 жылдан бастап екінші деңгейдегі банктер мерзімді әскери қызмет өткеру кезеңіне «кредиттік демалыс» берді.
Сондай-ақ, жас жігіттер мерзімді әскери қызмет өткергеннен кейін екі жыл ішінде:
- Мемлекеттік-құқықтық, жауынгерлік даярлықта, үлгілі қызметте және әскери тәртіпте жоғары нәтижелерге қол жеткізген кезде ЖОО есебінен, гранттар бойынша біздің бағдарлама шеңберінде тегін жоғары білім алу, сондай-ақ Қазақстан Қорғаныс министрлігінің әскери оқу орындарына ҰБТ балын есепке алмай түсу;
- оқу орнының қабылдау комиссиялары өткізетін әңгімелесу нәтижелері бойынша ҰБТ-ны есептемегенде, ақылы негізде кез келген қазақстандық ЖОО-ға түсу;
- мерзімді әскери қызмет өткерген әскери қызметшілердің балалары әскери оқу орындарына емтихансыз түсуге басым құқыққа ие болады.
- мерзімді әскери қызмет өткергенәскери қызметшілердің балаларыәскериоқуорындарынаемтихансызтүсуге басым құқыққаиеболады.
Мерзімді қызмет сарбаздарының экономиканың нақты секторында талап етілетін жұмыс мамандықтарын алуы бойынша жұмыс жүргізілуде. Жеңілдетілген білім беру бағдарламасы жұмыс істейді.
Биыл еліміздің 70-тен астам жоғары оқу орындарынан 3 мың жеңілдікті білім беру гранттары табыс етілді. «Кедиттік каникул» жобасы бойынша 1 млрд 875 млн теңгеге 5 мыңнан астам мерзімді қызмет әскери қызметшісі кейінге қалдырылды.
ТОБЫҚТАЙ ТҮЙІН
Жақында Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Светлана Жақыпова жоғары оқу орындарының кейбір түлектерін әскери қызметтен босатуды ұсынған болатын. Ведомство басшысы Үкімет отырысы кезінде осындай ұсыныспен сөз сөйлеген сөзінде жастарды жұмыспен қамту бойынша қабылданып жатқан шаралар туралы айтып берді.
«Бүгінгі таңда техникалық мамандықтар бойынша мамандардың тапшылығын ескере отырып, аталған мамандықтар бойынша оқу орындарын бітірген адамдарды әскери борышын орындаудан босату туралы мәселені қарастыруды және колледждерде сержанттар құрамын даярлауға және әскери даярлықтан өтуге бағытталған әскери кафедралар ашуды ұсынамын», – деді Светлана Қабыкенқызы.
Ел Президенті өз сөзінде: «Отан мен халыққа жанқиярлықпен қызмет ету – әрбір жауапты азаматтың қасиетті міндеті», – деген болатын. Демек, әскери борыш әр ер азаматтың мызғымас парызы саналады.
Нұрлайым ЖАҚЫПҚЫЗЫ
