Қазақстанда республикалық және облыстық маңызы бар 20 әуежай бар. Олардың басым бөлігі мемлекет меншігінде болса, қалғандары сатылған немесе сенімгерлік басқаруға берілген. Дегенмен, үкіметте былтырғы жылы иелері мен менеджерлерін іздеген кейбір әуежайларға қатысты жоспар болды. Аталған мәселе жайлы CMN.KZ ақпарат порталы қызықты деректер келтірген болатын. Мәселен, Ақтау, Петропавл, Астана, Көкшетау және Шымкент қалаларында сенімгерлік басқаруға берілген бес әуежайдың үшеуін Түркия мен БАӘ-нің шетелдік компаниялары басқарады. Бірақ, әуежайлар иелерінің арасында екі шетелдік ұйым, қазақстандық әуе компаниясы, долларлық миллиардер Тимур Турлов және «Қазақмыс» корпорациясы бар. Бұл ретте Атырау, Түркістан, Ақтөбе, Талдықорған, Қызылорда, Павлодар, Қостанай, Өскемен, Семей және Балқаштағы 10 әуежай бұрынғысынша мемлекет меншігінде.
ҚАҺАРМАН ҚЫЗ АТЫНДАҒЫ ӘУЕЖАЙ КІМНІҢ ИЕЛІГІНДЕ?
Іс жүзінде мемлекет өткен жылы 10 әуе айлағының бірін сату туралы келісімге келді. Атырау әуежайын катарлық инвестор сатып алды. Бірақ, бұл жерде бірнеше қызықты нюанстар бар. Себебі, әуежайдың ресми сайтында олар «Хиуаз Доспанова атындағы Атырау халықаралық әуежайы» АҚ (құрылтайшысы – Атырау облысының мемлекеттік сатып алу және коммуналдық меншік басқармасы), ал Үкімет құжатында – «АТМА – Атырау әуежайы және тасымалдау» АҚ ретінде көрсетілген. Нәтижесінде Катар кәсіпорнына сатылған екінші компания болды.
Бұрын «ATMA – Атырау әуежайы және тасымалдау» АҚ «Атырау» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы мен түріктің Mağdenli Yer Hizmetleri ve Taşıma A.Ş. компаниясына тең дәрежеде тиесілі болды. Премьер-министр Олжас Бектенов қол қойған стратегиялық нысанды иеліктен шығару туралы Үкімет қаулысы 2024 жылғы 7 тамызда жарияланған. Бірақ, тек 20 желтоқсанда АҚ ресми түрде иесін ауыстырды – ол Катар ұйымы QazAir Investments LLC болды.
Мария Горбоконенконың жазуынша, QazAir Investments 2023 жылы 4 желтоқсанда Катар астанасы Доха қаласында құрылды. Компанияның жарғылық капиталы – 300 мың доллар. Директоры және негізгі акционері – Авраам Даниэль Данино. Катардағы бизнесіне қарамастан, Авраам Даниэль Данино басқа елдің, ықтимал Францияның азаматы. Әйтсе де, кәсіпорындағы атқарушы функцияларды Анна Гусева деген адам жүзеге асырады.
«АТМА – Атырау әуежайы және тасымалдау» АҚ-да құрылтайшының ауысуымен кәсіпорынның жарғысы һәм директоры өзгерді. Директор лауазымын Алексей Ратай иеленді.
Мәміленің құны жарияланбады. Бірақ, Petrocouncil.kz мәліметінше, Атырау әуежайының 100% акциясы 17-18 миллион долларға сатылған. Сонымен қатар, катарлық иесі шамамен 50 млн доллар инвестиция тартуы керек. Бұл қаржы жаңа аэровокзал кешенін салуға, инфрақұрылымды толық жаңартуға және кеңейтуге, сондай-ақ қазіргі әуежай ғимаратын жөндеуге жұмсалады. Жаңа кешеннің ауданы 16 500 шаршы метрді құрайды. Нысанда үш телескопиялық трап орнатылады. Барлық жұмыстар 2026 жылы аяқталады. Бұл уақыт аралығында жолаушылар ағыны 800 мыңнан 2,9 млн адамға дейін ұлғаяды деп жоспарлануда.
Айта кетейік, «АТМА – Атырау әуежайы және тасымалдау» АҚ 1994 жылдан бастап әуекомпанияларға әуеайлақтың өртке қарсы қауіпсіздігі бойынша ұшу-қону қызметін ұсынады.
ҰЛТ ҰСТАЗЫНЫҢ ЕСІМІН ИЕЛЕНГЕН ӘУЕЖАЙ ЕНДІ САТЫЛМАЙДЫ
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Қостанай халықаралық әуежайы үш рет сенімгерлік басқаруға берілді. Жалдау мерзімі кейіннен сатып алу құқығымен бес жыл болуы керек еді. Ал, аукцион да үш рет аукционға қатысушылар болмағандықтан өтпей қалды. Осылайша, 100% акцияны өткізу құны 4,7 млрд теңгеден 1,1 млрд теңгеге дейін төмендеді.
Бес жыл бойы басқарушы қызметтің профилін және штат деңгейін сақтауы керек болды. Өз қаражаты есебінен екі жыл ішінде әуежай аумағында жүк қоймаларын және халықаралық рейстерге арналған қосымша терминал салуға міндеттелді. Сондай-ақ, Boeing 747 және Airbus 330 сияқты ауыр ұшақтарды қабылдай алу үшін қазіргі жасанды ұшу-қону жолағын 2 800 метрден 3 200 метрге дейін ұлғайту керек болды. Қазіргі рейстерді сақтаумен қатар, басқарушы екі жыл ішінде халықаралық рейстердің санын көбейтуге мәжбүр болды.
Өткен жылдың желтоқсан айының соңында Қостанай облысының әкімі Құмар Ақсақалов бұдан былай әуежайды аукционға қоюды немесе мүлде сатуды жоспарламайтынын мәлімдеген болатын. Оның айтуынша, әуежай 2023 жылы жаңартылған.
«Енді ұшақтарды олардың көлемі мен түріне қарай орналастыруға болады. Қазіргі уақытта алаң екіден жетіге дейін ұшақты қабылдай алады. Сонымен қатар, біз әуежай аумағын 30%-ға ұлғайттық, сондай-ақ заманауи жақсы ұшып-қону залын ұйымдастырдық», – деді Құмар Іргебайұлы.
Биыл жазда 60 жасқа толатын әкімнің айтуынша, толыққанды халықаралық ұшу залын құру үшін 800 шаршы метр учаскені қалпына келтіру жоспарлануда. Олар жұмысты осы жылдың соңына дейін аяқтамақшы.
ҚАРЫЗҒА БАТҚАН ПАВЛОДАР ӘУЕЖАЙЫ ЕШКІМГЕ КЕРЕК БОЛМАЙ ҚАЛДЫ МА?
Павлодар әуежайы екі рет сенімгерлік басқаруға беру үшін аукционға қойылды. Бірақ, екі рет те лот аукционға дейін алынып тасталды. Бұл ретте Қостанай әуе айлағынан айырмашылығы, лоттың құны өзгерген жоқ. Павлодар әуежайын басқарудың үш жылдық құны миллиард теңгеден сәл ғана асты. Бұл әуежай акцияларының 49% бағаланған нақты сома, олар жалға беру мерзімі аяқталғаннан кейін басқарушыға сатуды жоспарлаған.
Инвесторға бірнеше шарттар қойылды. Ол нысанның техникалық жағдайын жақсартып, оған үш жыл ішінде пропорционалды түрде 49% үлесті – кемінде 16,4 млрд теңге инвестициялауы керек еді. Бұл мынаны білдіреді:
- жасанды ұшу-қону жолағын ұзарту;
- жолаушылар терминалын оның ауданын ұлғайту арқылы қайта құру;
- қолданыстағы қазандықтың қуаттылығын арттыру немесе әуежай ғимаратына автономды жылыту жүйесін орнату бойынша жұмыстарды жүргізу;
- жанар-жағармай қоймасы мен керосин цистернасын күрделі жөндеу;
- арнайы техника мен техниканы жаңғырту және жаңарту.
Сонымен қатар, «Павлодар әуежайы» АҚ қарызын үлеске пропорционалды төлеу қажет болды. Бұл несие бойынша негізгі борыштың төлемдерін, сыйақыларды, айыппұлдарды және дивидендтерді қамтуы керек. Бағалау есебіне сәйкес, әуежайдың 2023 жылы салық алдындағы шығыны 55,8 миллиард теңгеден асты. Оның үстіне кәсіпорын бірнеше жыл бойы рентабельділікпен жұмыс істемеді.
«Сенімгерлік басқару мерзімі өткеннен кейін «Павлодар әуежайы» АҚ акцияларын (49%) сатып алудан бас тартқан жағдайда сатып алушы/сенімгер басқарушы мемлекетке акцияларды сату бағасының 15%-ы мөлшерінде айыппұл төлеуге міндетті» деп лоттың шарттары көрсетілген.
Әуежай терминалының ауданы 3 218,5 шаршы метрді құрайды. Ұзақ мерзімге 234 гектар жер телімі жалға берілсе, 1,2 гектары жекеменшікте. Қайтадан аукционға қашан қойылатыны туралы әлі ақпарат жоқ.
ОТАНДЫҚ ӘУЕЖАЙЛАРҒА ҚАНША ШЕТЕЛДІК КОМПАНИЯ ИЕЛІК ЕТЕДІ?
Қарағанды облысы әкімдігі «Сарыарқа» әуежайына инвесторлар ақша салатынын хабарлады.
«Инвестордың жоспарында ұшу-қону жолағы мен терминалды жөндеуге, жүк хабын ұлғайтуға шамамен 270 млн АҚШ долларын инвестициялау қарастырылған», – дейді Қарағанды облысының жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасының басшысы Мақсұт Қожанов.
Жобаны іске асыру нәтижесінде 2 000 тұрақты жұмыс орнын құрылып, жыл сайынғы салық түсімдерін 135 млн долларға артпақ.
2024 жылғы 30 мамырда Тимур Турлов Қарағандыдағы «Сарыарқа» әуежайына иелік ететін компания – «Sky Service» акцияларының басым бөлігін сатып алғаны белгілі болды. Қазір оның «Turlov Private Holding» компаниясы әуежайдың 60%, ал Ерлан Оспанов 35%, Айдан Ақанов 5% акциясына иелік етеді.
Жеке меншіктегі әуежайлар:
- Халықаралық «Сарыарқа» әуежайы «Sky Service» ЖШС,
- Халықаралық «Әулие ата» әуежайы «SCAT» АҚ,
- Жезқазған әуежайы «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС,
- Алматы халықаралық әуежайы түркиялық «TAV Airports Holding» компаниясына тиесілі.
Сонымен қатар, 2023 жылы «Мәншүк Мәметова атындағы Орал халықаралық әуежайы» ЖШС-іне «Орал аэропорт холдинг» компаниясының иесі атанды. Орал әуежайының үш қожайыны бар, оның екеуі – қазақстандық (51%), біреуі – ресейлік (49%) инвестор.
ТОБЫҚТАЙ ТҮЙІН
Айта кетейік, биыл Қазақстанда тағы үш жаңа әуежай пайда болмақ. Олар Катонқарағай, Зайсан және Кендірлі курорттық аймақтарында салынады. Қазір учаскелер мен нысандарды жобалау жұмыстары жүргізілуде.
Нұрлайым ЖАҚЫПҚЫЗЫ
