АҚШ-та көптен күткен «супер сейсенбі» аяқталды. Джо Байден мен Дональд Трамп праймериз өткен барлық дерлік штаттарда жеңіске жетті. Сонымен қатар, қазіргі президент өзінің алғашқы жеңілісіне ұшырады, ал бұрынғы президент екінші штатта жақын қарсыласына жол берді. Екеуі де АҚШ президенті лауазымына қайта таласуы мүмкін болса да, олардың сайлаудан шығып кету қаупі де жоқ емес. Ғасырдан астам тарихы бар «Qazaq» газеті бүгін 2024 жылдың 5 қарашасында өтетін сайлауға тоқталады.
АҚШ-та «супер сейсенбі» қалай өтті?
Барлық штаттардың үштен бірінде праймериздер мен кокустар өтті. Оның барысында американдықтар республикалық және демократиялық партиялардан АҚШ-тың болашақ президенттігіне үміткерге дауыс береді. Екі кандидат – Дональд Трамп пен Джо Байден көптеген штаттарда, соның ішінде Калифорния, Техас және Солтүстік Каролина сияқты саны көп делегаттарда жеңіске жетті.
Дауыс беру 15 штатта (Алабама, Аляска, Арканзас, Калифорния, Колорадо, Мэн, Массачусетс, Миннесота, Солтүстік Каролина, Оклахома, Теннесси, Техас, Юта, Вермонт, Вирджиния) және бір арал аумағында өтті. Крокус болған американдық Самоа аралында Джо Байден жеңілді. Қазіргі президент күтпеген жерден венчурлық кәсіпкер Джейсон Палмерге жол берді. 52 жастағы Джейсон Палмер өзін «проблемаларды шешуші» ретінде көрсетеді және қарсыласынан жас ерекшелігін белсенді алға тартады. Иә, 81 жастағы Джо Байден АҚШ тарихындағы егде президент саналады. 2024 жылы сайлауда жеңіске жеткен жағдайда, ол 82 жаста болады, ал екінші мерзім аяқталғаннан кейін президент 86 жасты еңсереді. Байденнің сайлау штабында Самоада 2020 жылы жеңілгенін еске салды, бірақ бұл оның АҚШ президенті болуына кедергі болмады.
Бір қызығы, төрт жыл бұрын Джо Байденді тағы да кәсіпкер Майкл Блумберг айналып өтті. Американдық Самоа аралында АҚШ президентін анықтайтын сайлаушылар дауысы болмаса да, ол демократиялық конгреске 11 делегат жібере алады. Нәтижесінде Палмер мен Байден үш делегат алды. Шын мәнінде, Джо Байденнің Демократиялық партия атынан Өкілдер палатасының мүшесі Дин Филлипс сияқты бәсекелесі бар. Бірақ, ол штаттардың әрқайсысында 10%-дан аспайтын дауыс жинайды, бұл оны тек номиналды қарсылас етеді.
Негізгі интрига американдық Самоадағы праймериздердің қорытындылары емес, Джо Байден үшін жеңіске жеткен штаттардағы әзірге анықталмағандардың дауыстары маңызды. Бұрын Мичиган штатында сайлаушылардың 13%-дан астамы «бейтарап» графаны қолдаған, дегенмен бұл өткен жылдары бес есе аз көрсеткіш болған. 5 наурызда көптеген адамдар Миннесотадағы нәтижелерді бақылап отырды, онда араб тектес сайлаушылар да көп. Алдын ала мәліметтерге сенсек, сайлаушылардың 19,3%-ы әлі кімге дауыс беретінін шешпеген.
Дональд Трамп кем дегенде 12 штатта партияішілік сайлауда жеңіске жетті (дауыстар әлі есептелмеген). Бұл жерде де бұрынғы президент екінші штатты партиядағы жалғыз қарсыласына берді. АҚШ-тың БҰҰ жанындағы бұрынғы тұрақты өкілі Никки Хейли Вашингтоннан кейін Вермонтта жеңіске жетті. Ол АҚШ тарихындағы президенттік республикалық партияда праймеризде жеңіске жеткен алғашқы әйел болды. Алайда, 6 наурызда АҚШ-тың БҰҰ жанындағы бұрынғы тұрақты өкілі жарыстан шығатынын жариялады. Бұл партияның ұлттық комитеті оған қысым көрсетіп, Дональд Трампты жалғыз кандидат ретінде қалдыру үшін праймеризге одан әрі қатысудан бас тартуға мәжбүр болуы ықтимал.
Сайлауда Байден мен Трампқа не кедергі болуы мүмкін?
2024 жылғы қарашадағы сайлауда 2020 жылғы жағдайдың қайталану ықтималдығы жоғары, яғни Трамп Байденге қарсы. Соңғы сауалнамалардың көпшілігінде біріншісі екіншісінен алда, бірақ шамалы (47,5% қарсы 45,5%). Жалпы алғанда, екі үміткер де американдықтар арасында танымал емес. Көбісі қазіргі және бұрынғы президенттердің жарыстан шыққанын қалайды. Бұл екіталай сияқты көрінеді, бірақ бәрі де мүмкін.
Джо Байден өзінің көпшілік алдында сөйлеген сөзінде өзге мемлекеттер президенттердің есімдерін шатастырады. Бұл мәселе тіпті АҚШ Әділет министрлігінде ресми түрде танылды. Ақпан айында Джо Байденнің АҚШ-тың Ауғанстандағы әрекеттеріне қатысты құпия құжаттарды дұрыс сақтамауы туралы тергеу аяқталды. Арнайы прокурор Роберт Хер қазіргі президентті «есте сақтау қабілеті нашар қарт адам» деп сипаттап, айыптаудан бас тартуды ұсынды.
Джо Байденнің сайлаудағы қарсыласы 77 жастағы Дональд Трамп та қателіктерге жол береді. Ол үнемі шатысады. Мысалы, 2023 жылдың қазан айында өз сайлаушыларының алдында сөйлеген Трамп Венгрия премьер-министрі Виктор Орбанды Түркия президенті деп атады.
Тағы бір кедергі екі көшбасшының заңды мәселелері болуы мүмкін. Атап айтқанда, Джо Байденнің ұлы Хантерге қарсы бірнеше тергеу жүріп жатыр, бұл президенттің беделіне әсер етеді. Дональд Трампқа қарсы бір уақытта төрт қылмыстық тергеу жүргізіліп жатқаны ақиқат. Барлығы оған 91 тармақ бойынша айып тағылды.
Колорадо, Мэн және Иллинойс билігі Дональд Трампқа 2021 жылдың 6 қаңтарында Капитолий жақтастарының шабуылға қатысуына байланысты праймеризге қатысуға тыйым салған көпшіліктің назарын аударды. Осы штаттарда праймериздер өтетін «супер сейсенбіден» бірнеше күн бұрын АҚШ Жоғарғы Соты Колорадо сотының шешімін өзгертті.
Көптеген американдықтар Трампты да, Байденді де ұнатпайды. Соған байланысты сайлауға қатысушылардың қатысуы өте төмен болуы мүмкін және үшінші партия немесе тәуелсіз кандидаттар айтарлықтай дауыс жинай алуы ықтимал.
Тәуелсіз кандидаттар қатарына Роберт Фрэнсис Кеннеди де бар. Ол – әйгілі саяси әулеттің өкілі, Джон Кеннедидің жиені. 69 жастағы заңгер өзін-өзі ұсынушы ретінде сайлауға түсуге шешім қабылдады. Кіші Кеннедиден басқа, сайлауға тәуелсіз кандидат ретінде жазушы, теолог және философия мұғалімі Корнел Уэст қатысады. Штаттардан тыс жерде белгісіз болғанына қарамастан, ол белгілі бір танымалдылыққа ие.
БІЗДІҢ АНЫҚТАМА
Праймериздер мен кокустардың қорытындысы бойынша әлеуетті кандидаттар делегаттардың белгілі бір дауысын алады. Бұл партияның жалпы құрылтайында бірыңғай кандидатты таңдайтын партия мүшелері саналады. Республикалық кандидат 2 429 дауыстың 1 215-ін, ал демократтардан 3 934 дауыстың 1 968-ін жинауы керек. «Қызылдар» құрылтайы 15-18 шілдеде Милуокиде, ал «көктер» құрылтайы 19-22 тамызда Чикагода өтеді. Қазіргі уақытта Дональд Трампта 990 дауыс, Джо Байденде 1 490 дауыс бар.
Жасұлан МӘУЛЕНҰЛЫ
