Елімізде 2023 жылдан бері ауыл медицинасын дамыту мақсатында «Ауылдық денсаулық сақтауды жаңғырту» ұлттық жобасы қарқынды жүзеге асырылуда. Осы жоба аясында Қазақстанда жүздеген медициналық пункт пен дәрігерлік амбулатория салынды. Сондай-ақ, көпсалалы ауруханаларды күрделі жөндеу, оларды жабдықтау және кеңейту құрылыстарын салу жұмыстары жүргізілуде. Осылайша, елде миллиондаған ауыл тұрғындарына кедергісіз әрі сапалы медициналық қызмет көрсетуге жағдай жасалуда. Әйтсе де, ұлттық жобаның іске асыру мерзімі биыл аяқталады. Үкімет басшысы Денсаулық сақтау министрлігіне енді арқаны кеңге салуға болмайтынын айтты.
АУДАНДЫҚ АУРУХАНАЛАРДЫҢ ЖАЙЫ ҚАЛАЙ?
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2025 жылғы 28 қаңтардағы Үкіметтің кеңейтілген отырысында сөйлеген сөзінде Үкімет пен әкімдерге ағымдағы жылдың соңына дейін барлық алғашқы медициналық-санитарлық көмек нысандарын пайдалануға беруді қамтамасыз етуді тапсырды.
Президент «Ауылдық денсаулық сақтауды жаңғырту» ұлттық жобасы аясында екі жылда 460 алғашқы медициналық-санитарлық көмек нысандары салынғанын, тағы 195 нысанды аяқтау жоспарланғанын атап өтті.
«Алайда көпсалалы орталық аудандық ауруханаларды жаңғырту біз қалағандай ілгерілеп жатқан жоқ. Ағымдағы жылға жоспарланған 32 аурухананың жартысы жобалау-сметалық құжаттаманы әзірлеу және сараптау сатысында. Оларды медициналық жабдықтармен жабдықтау мәселесі де шешілген жоқ. Үкімет пен әкімдер осы жылдың соңына дейін барлық алғашқы медициналық-санитарлық көмек нысандарын іске қосуды қамтамасыз етіп, орталық аудандық ауруханаларды жаңғыртуды 2026 жылдың соңына дейін аяқтауы керек», – деді Президент.
«Ауылдық денсаулық сақтауды жаңғырту» ұлттық жобасы аясында өткен жылы 361 алғашқы медициналық-санитарлық көмек нысаны аяқталып, пайдалануға берілген болатын. Биылғы жылы ұлттық жобаны жүзеге асыруда көшбасшылар қатарында осы өңірлер бой көрсетті: Солтүстік Қазақстан облысы (барлық 38 нысанның құрылысы жүргізілген), Түркістан облысы (барлығы 49 нысан бой көтерген), Қостанай облысы (барлық 19 алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсету ғимараты салынған), Абай ауданы (жоспарланған 65 нысанның 62-сі пайдалануға берілген), Жамбыл облысы (тек қана аяқталуы тиіс медициналық нысан қалған).
2023 жылы ауылдық жерлерде 99 алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсету нысанының құрылысы аяқталды. Ұлттық жобада ауылдық жерлерде барлығы 655 алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсету нысанының құрылысы жоспарлануда, оған 257 медициналық пункт, 238 фельдшерлік-акушерлік пункт, 160 дәрігерлік амбулатория құрылысы кіреді.
Ауыл тұрғындарына уақытылы жедел медициналық көмек көрсету мақсатында 32 заманауи көпсалалы орталық аудандық аурухананы жаңғырту жоспарлануда.
Мемлекет басшысының тапсырмасымен жүзеге асырылып жатқан ауылдық аурухана инфрақұрылымын жаңартудың ұлттық жобасы ауыл тұрғындарының денсаулығын жақсартуға бағытталған.
Заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған жетіспейтін алғашқы медициналық-санитарлық көмек ұйымдарының құрылысы ауылдық жерлерде медициналық қызметтердің қолжетімділігі мен сапасын, оның ішінде профилактикалық тексерулерді, скринингтерді, жүкті әйелдер мен балаларды патронажды, диспансерлік науқастарды бақылауды, амбулаториялық-емханалық оңалтуды және басқа да медициналық көмек түрлерін арттыруға мүмкіндік береді.
ҰЛТТЫҚ ЖОБА ҚАРҚЫНДЫ ЖҮРГІЗІЛІП КЕЛЕДІ
Денсаулық сақтау министрі Ақмарал Әлназарова елдегі ауыл тұрғындарына медициналық қызметтің қолжетімділігі мен сапасы қалай жақсарып жатқаны туралы айтып берді.
Оның айтуынша, бүгінде ауылдық жерлерде 7,5 миллионнан астам адам тұрады, бұл жалпы халықтың 38%-ын құрайды, оның ішінде балалар – 37%, ересектер – 63%. Сондай-ақ, ауылда дәстүрлі түрде зейнеткерлік жастағы (60 жастан асқан) халықтың жоғары үлесі және қала тұрғындарымен салыстырғанда 17 жасқа дейінгі балалардың жоғары үлесі байқалады.
Бүгінде ел тұрғындарына медициналық көмекті 5 мыңға жуық денсаулық сақтау мекемесі, оның ішінде 3,5 мыңнан астам фельдшерлік-акушерлік пункт, 1300 дәрігерлік амбулатория, 170 емхана және 186 аурухана көрсетеді.
Ауылдық денсаулық сақтау инфрақұрылымының тозу деңгейі 55%-дан асады. Осыған байланысты «Ауылдық денсаулық сақтауды жаңғыртудың ұлттық жобасы» жүзеге асырылуда. Оның аясында барлығы 655 алғашқы медициналық-санитарлық көмек нысанын салу жоспарлануда. Бүгінгі таңда 460 нысанның құрылысы бітті: оның 99-ы 2023 жылы, 361-і 2024 жылы аяқталды. Қалған 195 нысанның құрылысы 2025 жылы аяқталады деп жоспарлануда.
Сондай-ақ, медициналық ғимараттарды жобалауда бірыңғай тәсіл алғаш рет қолданылуда. Бұл жаңа нысандардың ішінде амбулаторлық оңалту кабинеттері, телемедицина, дәріханалар, күндізгі стационарлар болады деген сөз. Заманауи құрал-жабдықтармен жарақтандыруға, ғимараттардың сыртқы келбеті мен сәулеттік дизайнына ерекше көңіл бөлінуде. Бұған қоса, әрбір алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсету мекемесі облыстық және республикалық клиникалардың жетекші дәрігерлерімен телемедициналық кеңестер өткізу үшін компьютерлік және медициналық жабдықтармен жабдықталған.
Жоба медициналық жабдықтарды жаңартуды қамтиды: диагностикалық құрылғылар, зертханалық жабдықтар және телемедицина жүйелері. Бұл ауыл тұрғындарына ауылдан шықпай-ақ сапалы медициналық қызмет алуға мүмкіндік береді.
Денсаулық сақтау министрінің айтуынша, Ақтөбе облысы Мәртөк ауданы Аққайың ауылында 33 жылдан бері алғаш рет жаңа медициналық пункт салынған. Ол алғашқы медициналық көмек көрсетудің заманауи талаптарына жауап береді. Енді басым бөлігі егде жастағы 410 ауыл тұрғыны аудан немесе облыс орталығына бармай-ақ, скринингтік тексеруден өтіп, екпеден өте алады.
Қарағанды облысындағы Қарақұдық ауылында жаңа фельдшерлік-акушерлік пункт пайда болды. Бұрын медицина қызметкерлері науқастарды қарапайым жағдайлары жоқ жалдамалы үй-жайларда қабылдаған. Енді 600-ден астам тұрғын кеңес алып қана қоймай, көрші елді мекенге бармай-ақ, тікелей ауылда-ақ тест тапсыра алады.
ДӘРІГЕРЛЕРДІ АУЫЛҒА ҚАЛАЙ ТАРТАМЫЗ?
Құрылыстан басқа Ұлттық жобада жаңа нысандарды кадрлармен қамтамасыз ету қарастырылған. Қазіргі уақытта медицина қызметкерлеріне қосымша қажеттілік 304 адамды құрайды, оның ішінде 54 жалпы тәжірибелік дәрігер және 253 орта буын медицина қызметкері керек. Жоба іске қосылған екі жыл ішінде жаңа нысандарда 32 жалпы тәжірибелік дәрігер жұмысқа орналастырылды, бұл қажеттіліктің 56%-ын құрайды. Қалған мамандар құрылыс аяқталған соң бөлінбек.
Ақмарал Шәріпбайқызы ауылдағы сала мамандарына әлеуметтік көмек мәселесін де атап өтті. Биылғы жылы 544 дәрігерге әлеуметтік қолдау шаралары көрсетілсе, оның 318-і ауылдық жерде жұмыс істейтін мамандар.
Айта кету керек, 2024 жылдың сәуірінде кадрларды бекіту бойынша қосымша шараларды қарастыратын заңға қол қойылған. Атап айтқанда, қазір ауылдық жерлерге кемінде 5 жыл мерзімге келген өткір тапшылық мамандықтары бойынша дәрігерлер ең төменгі жалақының 100 еселенген мөлшерінде бір реттік ақшалай төлем ала бастады – бұл шамамен 8,5 млн теңге.
2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап ауылдық жерлерге жұмыс істеуге келетін мамандарға берілетін бюджеттік несие көлемі де ұлғайтылды. Аудандардың әкімшілік орталықтарында несие көлемі 9,2 млн теңгеге дейін, ал ауылдық жерлерде 7,3 млн теңгеге дейін жетеді.
Мемлекет басшысының бастамасымен халық денсаулығын жақсартуға қосқан ерекше үлесі үшін үздік үш дәрігерге бірінші рет АЕК-тің 1000 еселенген біржолғы төлемімен (шамамен 3,9 млн теңге) «Қазақстанның үздік дәрігері» құрметті атағы берілді.
Сонымен қатар, «Мамандығы бойынша үздік» республикалық байқауы аясында 16 медицина қызметкері, оның ішінде екеуі ауылдық денсаулық сақтау саласының қызметкерлері АЕК-тің 500 еселенген мөлшерінде (1,9 млн теңге) сыйлықтармен марапатталды.
Әлеуметтік қолдау шаралары медицина қызметкерлерінің балаларын балабақшада орынмен қамтамасыз етуді, қызметтік міндеттерін атқару кезінде қайтыс болған немесе мүгедек болған медицина қызметкерлерінің балаларын жоғары оқу орындарына конкурссыз қабылдауды, сондай-ақ көлік шығындарын өтеуді қамтиды.
Медицина қызметкерлеріне қатысты қылмыстық нормалар ізгілендірілген, әкімшілік айыппұлдар мөлшері қысқартылған, абайсызда денсаулыққа ауыр зиян келтірген немесе адам өліміне әкелген жағдайда бас бостандығынан айыру мерзімін қысқарту шаралары енгізілді.
2024 жылдың қазан айынан бастап медицина қызметкерлерінің кәсіби жауапкершілігін сақтандыру жүйесі енгізілді. Қазір 137 мың медициналық жұмыс орны сақтандырылған.
Денсаулық сақтау министрінің айтуынша, нормалары бірнеше негізгі нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған тиісті заң жобасы әзірленді. Атап айтқанда:
- бюджет тұрғысынан теңдестірілген базалық мемлекеттік медициналық көмектің бірыңғай пакеті қалыптастырылады;
- онкологиялық скринингтер сақтандыру мәртебесіне қарамастан барлық азаматтар үшін тегін болады;
• әлеуметтік маңызы бар ауруларға күдік туындаған жағдайда тексеру барлығына тегін өтеді;
- медициналық қызметтерге тарифтер нақты шығындарды ескере отырып түзетіледі;
- жергілікті атқарушы органдардың әлеуметтік әл-ауқаттың дағдарысты және төтенше деңгейіне түскен тұлғаларға, сондай-ақ ресми тіркелген жұмыссыздарға міндетті медициналық сақтандыруға жарналар төлеуі халықтың ең осал топтары үшін медициналық қызметтерге қолжетімділікті қамтамасыз етеді.
ӨҢІРДЕ АУЫЛ МЕДИЦИНАСЫ ҚАЛАЙ ЖАНДАНЫП КЕЛЕДІ?
Қазақстанда 2023 жылдан бастап ауылдық жерлерде медициналық көмектің қолжетімділігі мен сапасын арттыруға бағытталған «Ауылдық денсаулық сақтауды жаңғырту» ұлттық жобасы іске асырылуда. Бағдарлама шеңберінде алғашқы медициналық-санитарлық көмекті дамыту көзделген: атап айтқанда, 655 жаңа нысан (медициналық пункттер, фельдшерлік-акушерлік пункттер және дәрігерлік амбулаториялар) салу жоспарланған болатын. Сондай-ақ, аудандық ауруханаларды жаңғырту және медициналық мекемелерді кадрлармен қамтамасыз ету жоспарланған: ауылдық жерлерде жұмыс істейтін 1 100 маман даярлау көзделуде.
Аталмыш бағдарлама аясында өңір-өңірде ауыл медицинасы бірте-бірте жанданып келеді.
Соңғы жылдары Қарағанды облысының ауылдық жерлерінде құрылыс және медициналық инфрақұрылымды жаңғырту қарқынды жүргізілуде. Өткен жылы ұлттық жоба аясында 26 жаңа медициналық нысан ашылса, 2025 жылға қарай тағы 66 мекеменің құрылысы аяқталады. Нәтижесінде, 2026 жылға қарай ауылдық медициналық ұйымдардың 52 пайызы жаңартылады. Бағдарлама аяқталғаннан кейін өңірде инфрақұрылымды дамыту жалғасады. 2033 жылға дейін тағы 20 нысанның құрылысы жоспарлануда. Қарағанды облысының денсаулық сақтау басқармасы жұмыс істеп тұрған ауруханаларда да күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқанын айтады. Өткен жылы үш аудандық аурухана күрделі жөндеуден өтті, ал 2025-2026 жылдары тағы біреуіне жөндеу жұмыстары жоспарланған. Шалғайдағы ауыл тұрғындары үшін жылжымалы медициналық кешендер мен дәріханалар бар. Телемедицина дамып келеді: бір жыл ішінде қашықтан консультациялар саны 38%-ға өсті, 91 елді мекенде 45 мыңнан астам медициналық қызмет көрсететін MED365 кешендері орнатылды.
Басқарма жүргізіліп жатқан жұмыстарға қарамастан, жүйелі міндеттер кадрлық саясатты, технологиялық инновацияларды және тұрақты қамтамасыз етуді қоса алғанда, кешенді көзқарасты талап ететінін атап өтті. Бұл бағыттағы жұмыстар ұлттық бағдарлама аяқталғаннан кейін де жалғасады.
Ақмола облысында да ауыл медицинасы бірте-бірте даму үстінде. 2024 жылы «Ауылдық денсаулық сақтау саласын жаңғырту» жобасы аясында Ақмола облысында 28 алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсету нысанының құрылысы аяқталса, 2025 жылы тағы 10 нысанды пайдалануға беру жоспарлануда.
Өңірдің медициналық мекемелері заманауи жабдықтармен жарақтандырылады. Ақмола облысының Денсаулық сақтау басқармасында ұлттық жоба аясында барлығы 3,2 млрд теңгеге 111 бірлік техника сатып алынғанын атап өтті. Негізгі сатып алулардың қатарына ангиографиялық қондырғы, ультрадыбыстық аппараттар, сандық рентген жүйесі және компьютерлік томограф жатады. 2025 жылы магнитті-резонанстық томографты жеткізу жоспарлануда.
Инфрақұрылымды дамыту шұғыл медициналық көмектің қолжетімділігін арттырады. Сонымен, жақында облыс аудандарының бірінде жаңа компьютерлік томограф орнатылды, бұл сізге сол жерде тексерулер жүргізуге және диагноз қою уақытын қысқартуға мүмкіндік береді.
Қостанай облысында да ауыл медицинасы жанданып келеді. Өңірдің медициналық инфрақұрылымы қарқынды дамып үстінде. Соңғы екі жылда ұлттық жоба аясында 25 жаңадан алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсету нысаны салынды.
Қостанай облысының денсаулық сақтау басқармасы жаңа медициналық мекемелер диагностика мен емдеуге қажетті барлық құрал-жабдықтармен, соның ішінде ЭКГ аппараттарымен, ультрадыбыстық аппараттармен, дефибрилляторлармен және биохимиялық анализаторлармен жабдықталғанын атап өтті. Дәрігерлік амбулаторияларға зертханалық құрал-жабдықтарды енгізу учаскелік ауруханаларға бару қажеттілігін азайта отырып, тексеруді орнында жүргізуге мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасын орындау мақсатында Қызылжар өңірінде 46 алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсету нысанының құрылысы бойынша «Ауылдық денсаулық сақтауды жаңғырту» ұлттық жобасы жүзеге асырылуда, оның ішінде 38-і өткен жылы салынған. Жобалардың жалпы құны 6 миллиард теңгеден астам. Ауданда жас мамандарды тартуға, материалдық-техникалық базаны жабдықтауға да көп көңіл бөлінуде.
Жоба аясында 2026 жылға қарай медициналық көмек еліміздің барлық ауылдық елді мекендерінде қолжетімді болады деп күтілуде. 4 миллионнан астам адам мамандандырылған ем ала алады, ал инфаркт, инсульт және жарақат кезінде көмек «алтын сағат» қағидатына сәйкес көрсетіледі. Сонымен қатар, жүрек-қан тамырлары өлімінің 2021 жылмен салыстырғанда 20% төмендеуі болжануда. Медициналық кадрлармен қамтамасыз ету үлесі 85%-ға дейін өседі. Жобаны іске асыру барысында 13,7 мыңнан астам жаңа жұмыс орны ашылады.
ТОБЫҚТАЙ ТҮЙІН
Қазақстанда ауылдық денсаулық сақтау саласын жаңғырту жалғасуда. Ұлттық жоба аясында биыл тағы 195 медициналық нысан құрылысы басталмақ. Бұл туралы Денсаулық сақтау министрлігі хабарлады. Сондай-ақ, ауыл тұрғындарына жоғары технологиялық медициналық көмекті қолжетімді ету үшін 32 аурухананы жаңғырту жоспарлануда. Олар компьютерлік томография, МРТ және ангиографтармен жабдықталады. Жаңа ауылдық дәрігерлік амбулаториялар мен фельдшерлік пункттерде алғаш рет телемедициналық кабинеттер, физиотерапия кабинеттері, зертханалық кабинеттер, дәріханалар пайда болды.
Нұрлайым ЖАҚЫПҚЫЗЫ
