Америка – армандар орындалатын мүмкіндіктер елі. Тек біздің ғана емес, төрткүл дүние тұрғындарының көпшілігі пайымында Америка – азаттық пен арманның ұштасқан өлкесі. Бұл елде мүмкін емес нәрсенің өзі жоқ деп те жатады. Бір кездері еркіндік іздеп келген аз ғана шоғырдан құралған бұл ел бүгінде алпауыт империяға айналды. Азаматтарының құнын алтыннан жоғары бағалайтын елде демократияның дәурені жүріп тұр. Оның себебі жақында ғана өткен сайлау науқаны. Америка елінің қақ жүрегі саналатын Нью-Йорк мэрі қызметіне қатысты сайлауда тұңғыш рет мұсылман адам жеңіске жетті. Бір кездері мұсылман көрсе «террорист» деп кірпідей жиырыла қалатындар бұл жолы мұсылман азаматқа ерікті түрде дауыс берді. Бұл бұрынғы тұрпайы түсінік пен құндылықтар өзгеріп, жаңа дәуірдің басталғанын көрсетсе керек. Міне, осылайша Нью-Йорк қаласының мэрі болып мигрант мұсылман, 34 жастағы Зохран Мамдани сайланды. Ол бұл жауапты мансапты, елу пайыздан аса дауыспен, қарсыластарынан айқын басымдықпен жеңіске жетіп иемденді.
СІЗ КІМСІЗ, ЗОХРАН МАМДАНИ?
Зохран Мамдани 4 қарашада Нью-Йорк қаласының мэрі сайлауында алдын ала бейресми нәтижелерге сәйкес, 50,4 пайыз дауыс жинап, айқын жеңіске жетті. Тағы екі үміткер, республикашыл Кертис Слива және тәуелсіз кандидат ретінде қатысқан Нью-Йорк штатының бұрынғы губернаторы Эндрю Куомо сәйкесінше 7,1 пайыз және 41,6 пайыз дауыс жинады.
2024 жылдың қазан айында Мамдани АҚШ-тың ең ірі қаласының мэрі лауазымына үміткер болатынын жариялаған кезде, оның табысқа жететініне сенгендер аз болды. Қазір ол АҚШ саяси сахнасында жұлдыз болып келеді және оның жанкүйерлері тек өсу үстінде.
Зохран Мамдани 1991 жылы Уганданың Кампала қаласында зиялы отбасында дүниеге келген. Анасы Мира Наир – танымал үнді-американдық кинорежиссер, ал әкесі Махмуд Мамдани – үнді текті угандалық академик.
Зохран бес жаста болғанда, оның отбасы Угандадан Оңтүстік Африкаға, ал екі жылдан кейін Нью-Йорк қаласына көшті. Зохран балалық шағының көп бөлігін мегаполистің көпмәдениетті атмосферасында өткізді. Осылайша, болашақ социалист және демократ үш әлемнің – африкалық, үнді және американдықтардың тоғысында өсті. Либералды көзқарастарды ұстанатын ата-анасы Зохранның бойына әлеуметтік жауапкершілік пен қаналған халықтардың тарихына қызығушылық сезімін сіңірді.
Зохран Мэн штатындағы беделді Боудойн колледжін бітіріп, онда экономика және африкалық мәдениетті оқыды. Оқу кезінде ол нәсілшілдікке қарсы және жоғары білім беру реформасы үшін студенттік қозғалыстарға қатысатын. Оқуды бітіргеннен кейін Зохран Нью-Йорк қаласындағы иммиграция, жалға алушылардың құқықтары және қаржылық теңдік мәселелеріне бағытталған коммерциялық емес ұйымдарда жұмыс істеді. Ол 2018 жылы азаматтық алу арқылы АҚШ азаматы атанды. 2025 жылдың басында Зохран Мамдани сириялық текті суретші Рама Дуваджиге үйленді.
МАМДАНИДІҢ САЯСИ МАНСАБЫ
Бүгінгі таңда Зохран Мамданидің танымалдығы зымыран жылдамдығымен өсу себебі неде? Бұл оның мигрант мұсылман болғаны үшін бе, әлде басқа да салмақты сыр бар ма? Бұл тұрғыда Американың әлемдік аренада ең ықпалды алпауыт держава екенін де ескерген абзал. Ал аталмыш державаның басшысы болған адам әлемдік экономика мен саясатта да алдыңғы шепке шығады.
Бүгінде Нью-Йорк қаласының халқы 8,5 млн, ал жыл сайын келетін қала қонақтарының саны 65 млн адам болса да, бұл мегаполис маңызды мәдени және қаржылық хаб саналады. Онда тұру, көлік және бюджеттік қаржыландыруға қатысты бірқатар мәселелер бар. Нью-Йорк мэриясының бюджеті 116 млрд долларды құрайды және оның құзыретіне мектептен полицияға дейінгі көптеген мәселе кіреді.
Қаланың көлемі мен жаһандық қамтуы мэрдің жұмысы ішкі және халықаралық саяси ареналарды қамтитынын білдіреді. Нью-Йорктің бірнеше бұрынғы мэрлері сәтсіз болса да, АҚШ президенттігіне үміткер болғанын естен шығармаған жөн.
Саяси мансабына дейін Мамдани үйден қуылу қаупі төнген табысы төмен адамдарға көмектесуге назар аударды. Міне, осы жағдай оның Нью-Йорк қаласы мэрі сайлау науқанында басым түсуіне маңызды рөл атқарған болуы мүмкін.
2017 жылдан бастап Мамдани Америка Құрама Штаттарындағы ең ірі социалистік ұйым – Американың Демократиялық Социалистерінің мүшесі болды. Ол байларға салынатын салықты көтеруді және 2030 жылға қарай ең төменгі жалақыны сағатына 16,50 доллардан 30 долларға дейін көтеруді жақтайды.
Сонымен қатар, Мамдани тегін мектепке дейінгі мекемеге жалпыға бірдей қолжетімділікті қамтамасыз етуді және Нью-Йорк қаласында біртіндеп тегін автобус жолақысын енгізуді қалайды. «Сіз барлығы түсінетін және әркім өзін көретін тілде сөйлеуіңіз керек. Сіз адамдардың күнделікті өмірінде басымдыққа ие қиындықтар туралы айтуыңыз керек», – деді Мамдани қыркүйекте британдық «New Statesman» басылымына берген сұхбатында. «Көбінесе демократтар демократия туралы айтады, бірақ егер сіз өз үйіңіз деп атайтын қалада тұруға мүмкіндігіңіз болмаса, онда құндылықтар туралы ойлануға уақытыңыз жоқ», – дейді ол.
2020 жылы Мамдани Астория мен Куинстің бір бөлігін қамтитын 36-шы округтен Нью-Йорк қалалық Ассамблеясына үміткер болды. Осы жазда сол тұстағы депутат Аравелл Симотасты жеңуі штаттағы Демократиялық партияның сол қанатының маңызды жеңісі саналды.
МЭРЛІК МІНДЕТ
Мамдани 2025 жылдың қарашасында Нью-Йорк қаласының мэрі сайлауында жеңіске жетті. Угандада туған және БАҚ хабарлауынша, АҚШ тарихындағы алғашқы мұсылман мэр Мамдани 2026 жылдың 1 қаңтарында қызметке кірісуі керек.
2024 жылдың қазан айында Зохран Мамдани Нью-Йорк қаласының мэрі лауазымына үміткер екенін жариялады. Оның бағдарламасында тегін автобус жолақысы, реттелетін тұрғын үй үшін жалдау ақысын тоқтату және бес муниципалдық азық-түлік дүкенін құру ұсынылды. Оның науқаны әлеуметтік әділеттілік және корпоративтік ықпалға қарсы күрес идеяларына негізделген.
Мамдани белгілі демократтар Берни Сандерс пен Александрия Окасио-Кортестің қолдауына ие болды, ал қазіргі республикашыл президент Дональд Трамп оны «радикалды солшыл» және «ессіз коммунист» деп атады.
Нью-Йорк қаласында туып-өскен Дональд Трамп Зохран Мамданиді ұнатпайтынын жасырмады. Дауыс беру қарсаңында АҚШ президенті өзінің «Truth Social» әлеуметтік желідегі аккаунтында Мамдани жеңіске жетсе, Ақ үй Нью-Йорк қаласына заңмен белгіленген ең төменгі деңгейден тыс федералдық қаражат бөлуі екіталай деп ескертті. Бұған дейін Дональд Трамп Зохран Мамданиді «болуы мүмкін апат» деп атаған. Мамданидің өзі қаланың игілігі үшін президент Трамппен ынтымақтастық жасауға тырысатынын, бірақ қорықпайтынын мәлімдеген.
«Егер сіз осы қалада сонша адамды қудалап, оның құрылымын бұзу арқылы Нью-Йорк тұрғындарының өмірін қалай қиындатуға болатыны туралы айтқыңыз келсе, мен сізбен күресуге дайынмын», – деді Зохран Мамдани Трампқа саяси сатирамен айналысатын «The Good Liars»-ке берген сұхбатында. Зохран Мамдани мен Дональд Трамптың саяси көзқарастары түбегейлі қарама-қайшы болып көрінетінін ескерсек, олардың арасындағы қарым-қатынас американдық саясаттағы тағы бір шайқас алаңына айналуы ықтимал.
Нью-Йорк қаласының бұрынғы губернаторы Эндрю Куомоның ертеректегі көшбасшылығына қарамастан, 2025 жылдың маусымына қарай Мамдани оны сауалнамаларда қуып жетті және алдын ала праймеризге сәйкес, сенімді түрде алда келіп, жылдың ең үлкен саяси сенсацияларының біріне айналды.
ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ПАРТИЯНЫҢ ЕҢ КӨРНЕКТІ ТҰЛҒАЛАРЫНЫҢ БІРІ
Мамдани сайлауалды науқаны интернетте кеңінен қолдау тауып, праймеризде жеңіске жеткенге дейін Нью-Йорк штаты Ассамблеясының салыстырмалы түрде белгісіз мүшесі еді. Ол күтпеген жерден жылдам өсіп, танымалдығы төмен заң шығарушыдан Демократиялық партияның ең көрнекті тұлғаларының біріне дейін тез көтерілді. Нью-Йорктегі сайлау американдықтардың Трамптың екінші мерзімінің қиын басталуына қалай қарайтынының барометріне айналды.
Сонымен қатар, демократиялық кандидат Микки Шеррилл Нью-Джерсидегі губернаторлық сайлауда жеңіске жетіп, Трамптың одақтасы Джек Чиаттареллиді жеңді. Вирджиниядағы губернаторлық сайлауда да демократ-әйел, бұрынғы конгрессмен және Орталық барлау басқармасының офицері Абигейл Спанбергер жеңіске жетті. Ол штатты басқарған алғашқы әйел атанды.
Бұл демпартия үшін маңызды жеңістер, әсіресе Вирджинияда, онда сайлаушылар бір немесе басқа партияның өкілдеріне дауыс береді. Үш демократиялық кандидаттың барлығы өз сайлауалды науқандарында экономикалық мәселелерге баса назар аударды, бірақ Спанбергер мен Шеррилл партияның орташа қанатын, ал Мамдани оның әлеуетті жаңа буынын білдіреді.
Демократтар үшін тағы бір сәтті науқан Калифорнияда өтті, онда сайлаушылар партияның кандидаттарына пайда әкелетін қайта округтерге бөлуді мақұлдады.
«БОЛАШАҚ ЖАРҚЫНЫРАҚ КӨРІНЕДІ»
Бұрынғы президент, демократ Барак Обама Нью-Йорк сайлауының нәтижелері жарияланғаннан кейін «болашақ жарқынырақ көрінеді» деп мәлімдеді, дегенмен «әлі де көп жұмыс істеу керек».
Мамданиді әуелде қолдамаған Өкілдер палатасының демократиялық азшылық жетекшісі Хаким Джеффрис сайлау нәтижелерін өмір сүру құнына қатысты үкім деп атады. «Дональд Трамп пен республикашылдар өмір сүрудің жоғары құнын төмендету үшін ешқандай әрекет жасаған жоқ. Ал жұмысшы табының американдықтары мұны біледі», – деп жазды ол әлеуметтік желілерде.
Тәуелсіз солшыл сенатор Берни Сандерс Мамданидің Нью-Йорктегі жеңісін «қазіргі заманғы Америка тарихындағы ең үлкен саяси төңкерістердің бірі» деп сипаттады.
Нью-йорктіктерді Мамданидің жеңісіне жол бермеу үшін басқа демократиялық кандидатқа дауыс беруге шақырған АҚШ президенті әлеуметтік желілерде демократтардың бұл сайлауда жеңіске жеткеніне сенетінін жазды, себебі «Трамп бюллетеньде болған жоқ».
Өкілдер палатасының республикашыл спикері Майк Джонсон Мамданиді «шынайы экстремист және марксист» деп атады. «Оның сайлануы Демократиялық партияның күшті үкіметке берілген радикалды социалистік партияға айналуын нығайтады», – деп жазды ол.
Лондон мэрі Садық Хан әлеуметтік желілерде Мамданиді құттықтап, былай деп жазды: «Нью-Йорк тұрғындары үміт пен қорқыныш арасында айқын таңдау жасады және біз, Лондонда көргеніміздей, үміт жеңді. Зохран Мамданиді тарихи науқанымен шын жүректен құттықтаймыз».
Мамдани сияқты, Хан да 2016 жылы қала тарихындағы алғашқы мұсылман мэр атанған еді.
СЫНИ ПІКІРЛЕР
Мамданидің Израильден тыс ең үлкен еврей қауымдастығы бар қалада палестиналықтардың құқықтарын қорғауды көпшілік проблема ретінде қабылдайды. «Ашық, біржақты және ресми түрде айтқанда: мен Зохран Мамдани Нью-Йорк қаласының еврей қауымдастығына қауіп төндіреді деп санаймын», – деді Нью-Йорк қаласындағы Парк Авеню синагогасының раввині Эллиот Косгроув. Дегенмен, Нью-Йорк қаласындағы барлық еврейлер бұл пікірді қолдамайды, көпшілігі Мамданиді қолдайтынын айтты.
Сонымен қатар, кейбір бизнес көшбасшылары алаңдаушылық білдірді. Мысалы, танымал қаржыгер және инвестор Билл Акман X әлеуметтік медиа платформасында «Мамданидің корпоративтік салықтарды көтеруді қоса алғанда, бизнеске қарсы саясаты Нью-Йорк қаласындағы жұмыс орындарын жойып, компанияларды қаладан кетуге мәжбүр етеді», – деп жазды.
ТОБЫҚТАЙ ТҮЙІН
Зохран Мамдани – 1892 жылдан бергі қаланың ең жас мэрі, алғашқы мұсылман мэрі және Африкада туған алғашқы мэр. Тек осының өзі оның бұрынғы губернатор Эндрю Куомо мен республикашыл қарсыласы Кертис Силваны жеңген жеңісін ерекшелей түседі.
Сонымен қатар, ол Демократиялық партиядағы көптеген адам жылдар бойы іздеп жүрген саясаткер бейнесін айшықтайды. Ол жас, харизматикалық әрі өз қатарластарына тән әлеуметтік медиаға ашық адам.
Әйтсе де, Нью-Йоркке жеке көзқарасы бар Трамптың Мамданимен саяси күреске қуанатыны сөзсіз және ол жаңа мэрдің өмірін қиындатудың көптеген жолдарын біледі. Дегенмен, Мамданидің саяси қарсыластары науқан кезінде оған қарсы сәтсіз пайдалануға тырысқан өткеннің ауыртпалығынан құтылу мүмкіндігі бар. Қаңтарда қызметке кіріскен кезде, ол өзінің саяси беделін нөлден бастап құруға мүмкіндік алады. Ал егер Трамп онымен келіспесе, ол Мамданиге жұмыс істеу үшін кеңірек платформа береді.
Оның саяси таланты мен қабілеті оған көп нәрсеге қол жеткізуге мүмкіндік берді. Бірақ, бұл Мамданиді алдағы уақытта күтіп тұрған қиындықтармен салыстырғанда ештеңе болмай қалуы мүмкін…
Нұрлайым ЖАҚЫПҚЫЗЫ
