Қазіргі уақытта өмір ағымы қарқындылығының басымдығында өңдеуге қажетті ақпарат көлемінің, қарым-қатынас сипатының кеңеюі, заманауи адамның жаһандану жағдайына бейімделуі шұғыл түрде жаңа тәсілдер мен шешімдерді қолдануды талап етеді. Ал жаңа, цифрлық қарым-қатынас стилінің басым дамуы бүгінгі таңда құқықтық реттеудің қажеттілігін арттырып отыр. Осы уақыт талабына жауап беру мақсатында Абай атындағы ҚазҰПУ ғалымдары ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің 2023-2025 жылдарға арналған бағдарламалық-нысаналы қаржыландыруы аясында «ЖОО-ның online community кеңістігінде оқытушылар мен студенттердің желілік коммуникативтік мәдениетін, цифрлық этикетін қалыптастыру жүйесін кастомизациялау» жобасын жүзеге асыруда. Жоба жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Ұлжарқын Әбдіғапбарова осы жобаның жүзеге асуы тек университет үшін ғана емес, бүкіл еліміз үшін маңызды өзгерістер әкелетіндігі туралы айтады.
– Жалпы онлайн-комьюнити туралы және оның қазіргі уақытта университеттерде қаншалықты дамығандығы туралы айтып берсеңіз… Цифрлық қоғамдастық аясында қандай әрекеттерді жүзеге асыруға болады?
– Жалпы, онлайн-комьюнити – бұл интернет арқылы бір мақсатта бірге іс-әрекетке түсетін, бір-бірімен байланысатын адамдар тобы. Олар форумдарда, әлеуметтік желілерде сөйлесе алу, пікір алмасу немесе бір іс-әрекетте бір-біріне көмектесе алу мүмкіндігіне ие.
Университеттегі оқытушылар мен студенттердің онлайн-комьюнитиі – бұл виртуалды кеңістік, онда оқу процесіне қатысушылар онлайн-платформалар немесе жүйелер арқылы байланыса алады, бірлесіп жұмыс істейді, білім мен тәжірибе алмасады, оқу тапсырмалары мен жобаларын орындайды.
Жоғары оқу орындарының цифрлық қоғамдастығында бірқатар мәселелерге көңіл аударған дұрыс, мысалы:
– цифрлық қоғамдастықтың әртүрлі аспектілері әртүрлі платформаларда немесе әртүрлі жүйелерде болуы мүмкін, бұл ақпараттың үзіліп берілуіне жол береді. Бұл ресурстар мен өзара әрекеттестікке қол жеткізуді қиындатады, сондай-ақ қоғамдастық мүшелері арасындағы байланыс пен ынтымақтастықты күрделендіреді;
– интеграцияның күрделілігі: университетте қолданылатын гетерогенді цифрлық жүйелердің бір-бірімен интеграциялық мүмкіндіктерінің шектеулі болуы мүмкін. Бұл әртүрлі платформалар арасында деректерді тасымалдауды немесе ақпаратты синхрондауды қиындатуға әкеліп соғады;
– орталықтандыруды жоғалту: жоғары оқу орнында цифрлық өмірдің барлық аспектілері үшін бірыңғай орталықтандырылған платформаның немесе жүйенің болмауы қоғамдастық мүшелері арасында ыңғайлылық пен ортақтықтың жоғалуына әкелуі мүмкін;
– оқу мен бейімделу қиындықтары: студенттер мен оқытушылардың әртүрлі цифрлық платформалар мен құралдарды меңгеруі және пайдалануы үшін уақыт пен күш-жігер қажет етіледі, бұл оқу мен жұмыс процесін баяулатады;
– техникалық қолдау жүктемесінің артуы: әртүрлі жүйелер мен платформалар техникалық қолдауды қажет етеді, ал егер шашыраңқы болса, ақаулықтарды жою және жүйелердің жұмысын қамтамасыз ету үшін қолдау қызметтеріне үлкен жүктеме түсуі мүмкін.
Осы кемшіліктерді еңсеру үшін цифрлық платформаларды интеграциялауға және біріздендіруге, ЖОО-ның цифрлық қоғамдастығының барлық қатысушылары үшін біртұтас және ыңғайлы жүйені құруға ұмтылу қажет. Бұл білім беру орындарындағы цифрлық тәжірибенің қолжетімділігін, ортақтығын және тиімділігін жақсартуға мүмкіндік береді.
ЖОО-ның онлайн-комьюнитиінде студенттер оқу материалдарына қол жеткізе алатын, тапсырмаларды орындай алатын, дәрістерді көре алатын және талқылауларға қатыса алатын білім беру платформалары қолданылады. Оқу мәселелерін талқылау, пікір алмасу, оқытушылар мен студенттер арасындағы ынтымақтастық орнату үшін чаттар мен форумдар құрылады. Онлайн вебинарларды, лекцияларды немесе топтық талқылауларды өткізу үшін платформаларды пайдалану нақты уақыт режимінде өзара әрекеттесуге мүмкіндік береді. Жобалар бойынша ұжымдық бірлескен жұмыс, құжаттар алмасу, идеяларды талқылау және өзара қолдау көрсету жүзеге асырылады. Сондай-ақ, онлайн платформалар арқылы оқытушылар студенттерге кері байланыс береді, олардың жұмысын бағалайды және студенттер нәтижелерді талқылап, дағдыларын жетілдіре алады.
– Біздің білуімізше, университеттің цифрлық қоғамдастығы ең жаңа платформаға негізделген. Бұл қандай платформа?
– Әрине, CyberEdNetworks платформасы тек Қазақстанда ғана емес, әлемде де жаңа тренд болып табылады, ол әрбір процесті технологияландыруда операциялық тиімділікті, көрнекілікті қамтиды және икемділікті қамтамасыз етеді. Жоба аясында біз оны ЖОО-ның оқу процесін толығымен цифрландыруға бейімдейтін боламыз. Сонымен қатар, осы жоба аясында құрылымдық жағынан өзара байланысқан үш блоктан тұратын Smart Laboratory құрылды және жабдықталды: Оnline-педагогика академиясы, BeProff цифрлық технологиялар орталығы және интерактивті бейне-студия.
Оnline-педагогика академиясы – студенттер мен профессор-оқытушылар құрамы үшін онлайн-білім беру ортасына арналған дизайн жобаларын құрудың бірегей мүмкіндігі. BeProff цифрлық технологиялар орталығы – болашақ мамандарды кәсіби даярлаудың сапасын арттырып қана қоймай, ЖОО-ның білім беру мониторингі жүйесін толығымен қалыптастыруға нақты ықпал етеді. Интерактивті бейне-студия онлайн режимде вебинарлар, семинарлар мен дәрістер өткізу үшін қолданылады.
EdSmart Premium Led Doska интерактивті бейне жазу студиясы – бұл бейне және дыбыс жазуға, алынған материалды соңғы бейнеге өңдеуге, ақпараттық презентациялар алуға, онлайн дәрістер мен веб-конференцияларды өткізуге арналған бағдарламалық-аппараттық кешен. Оның көмегімен интерактивті нұсқаулар мен дәрістерді жазуға, сабақтар мен конференциялар өткізуге және интерактивті презентациямен өзара әрекеттесудің бірегей мүмкіндіктерін пайдалануға болады. Бұл ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің білім беру үдерістерін цифрландыру бойынша барлық талаптарына жауап беретін цифрлық технологиялар арқылы оқытушылар мен студенттердің өзара әрекеттесуінің өте құнды құралы.
Интерактивті бейне-студия инновациялық LED-тақтасы мен монтажсыз бағдарламалық жасақтаманың арқасында кәсіби деңгейдегі мазмұнды жасауға мүмкіндік береді. Бейне-студия оқытушыларға бейне сабақтарды, біліктілікті арттыру курстарын, презентациялық бағдарламаларды және т.б. дайындауға арналған цифрлық зертхананы ұсынады, осылайша олар өз сабақтарын жоғары технологиялық деңгейде өткізе алады.
– Жобаның сипаттамасында жаппай ашық онлайн курстардың жасалуы және жаңа білім беру бағдарламаларының әзірленуі туралы мәлімделеді. Сол туралы айтып берсеңіз…
– Иә, шынында да, «Желілік коммуникативтік мәдениет пен цифрлық этикет» атты жаппай ашық онлайн курстарын және біліктілікті арттыру курстарын жасап OpenKZ платформасында орналастырамыз, олардың мазмұнында онлайн-педагогика мәдениеті, онлайн-білім берудегі этикалық аспектілер қарастырылатын болады. Сондай-ақ EdSmart Premium Led Doska интерактивті бейне жазу әдістемесі әзірленеді.
Жаңа білім беру бағдарламаларына қатысты «Педагогикалық ғылымдар» БББ үшін элективті курс бағдарламасын әзірлеу жоспарлануда. Курс болашақ мұғалімдерге педагогикалық кәсіптің ерекшеліктері мен талаптарын ескере отырып, цифрлық ортада тиімді жұмыс істеу және өзара әрекеттесуге арналған қажетті дағдылар мен құзыреттерді дамытуға көмектеседі. Ол келесі бөлімдерді қамтитын болады: онлайн-педагогика мәдениеті: білім беру мақсаттарында цифрлық технологияларды тиімді пайдалану әдістері мен стратегияларын зерттеу, оның ішінде оқу процесінде оқыту мен өзара әрекеттесу үшін онлайн ресурстар мен құралдарды қолдану; онлайн-білім берудегі этикалық аспектілер: деректердің құпиялылығы, авторлық құқық және т.б. мәселелерді қоса алғанда, білім берудегі цифрлық технологияларды пайдаланумен байланысты этикалық мәселелер мен проблемаларды қарастыру.
– Жоба аясында басқа да қызықты цифрлық құрал жасау жоспарда бар ма?
– Адамның цифрлық, онлайн немесе желілік өмірбаянын жасауға және ұсынуға көмектесетін бірқатар бейнематериалдар мен мазмұнды қамтуы мүмкін «Желілік автобиография» бейне-кітапханасын әзірлеу жұмысы жүргізіледі.
Осы бейне-кітапханаға енгізілуі мүмкін кейбір элементтер:
Оқыту бейнероликтері: қысқаша сабақтар немесе желілік өмірбаянды құру бойынша нұсқаулар. Олар онлайн-форматта ұсынылатын мазмұнды таңдауға арналған қадамдарды, құралдарды және нұсқауларды қамтуы мүмкін.
Мысалдар мен үлгілер: желілік өмірбаяндардың әртүрлі түрлерін көрсететін бейнероликтер, осылайша адамдар өздерін онлайн-ортада көрсетудің алуан түрлі мүмкіндіктерін көре алады.
Өзіңізді желіде таныстыруға арналған кеңестер: сарапшылар желілік өмірбаянды сәтті құру үшін мазмұнды, форматтарды, стильдерді таңдау бойынша кеңестермен бөлісетін бейнематериалдар.
Кейс-стади және сәттілік тарихы: желілік өмірбаяны арқылы жетістікке жеткен адамдардың әңгімелері немесе олардың мақсаттарына жету үшін онлайн-профильдерін қалай пайдаланғаны туралы бейнебаяндар.
Шебер-сыныптар: мамандар тиімді желілік өмірбаянды қалыптастыру үшін әртүрлі онлайн-құралдарды (әлеуметтік желілер, блогтар, сайттар) қалай пайдалану керектігін көрсететін егжей-тегжейлі бейнеоқулықтар.
Сарапшылармен сұхбат: желілік маркетинг, жеке брендинг немесе HR мамандары бірегей және тиімді желілік өмірбаян жасау бойынша өздерінің кеңестері мен стратегияларымен бөлісетін бейнелер.
Қауіпсіздік және құпиялылық бойынша ұсыныстар: желілік өмірбаян жасау кезінде онлайн-кеңістіктегі жеке деректерді және құпиялылықты қорғауға арналған бейнематериалдар.
– Қандай практикумдар, тренингтер, әдістемелік сценарийлер өткізу жоспарланғанымен бөліссеңіз…
– Алдағы тренингтердің мақсаты – цифрлық технологияларды пайдаланудың оң және тиімді тәжірибелерін қалыптастыру, онлайн-комьюнитиде ақпараттылық пен құзыреттілікті арттыру, сондай-ақ виртуалды әлемде тұрақты және сыйластық қарым-қатынастарды құру.
Желілік коммуникативтік мәдениет мен цифрлық этикет бойынша психологиялық тренингтердің негізгі бағыттары мыналар:
– Тиімді онлайн-комьюнити дағдыларын дамыту: электрондық поштаны, әлеуметтік желілерді, чаттар мен бейнеконференцияларды пайдалану сияқты Интернет арқылы қарым-қатынас ерекшеліктерін ескере отырып, цифрлық ортада өнімді және сыйластық диалогтар жүргізу қабілетіне үйрету;
– Салауатты онлайн-комьюнити құру: желідегі сыйластық қарым-қатынастың маңыздылығын түсінуге көмектесу, онлайн-қақтығыстарға төзімділік дағдыларын дамыту, цифрлық негативтің алдын алу (онлайн-троллинг, кибербуллинг және т.б. сияқты) және виртуалды кеңістікте оң қарым-қатынастарды құру;
– Цифрлық платформаларды саналы пайдалану: құпиялылықты, қауіпсіздікті және басқа адамдардың жеке ақпаратын құрметтеуді қоса алғанда, онлайн-ортада этикет ережелерін үйрету, сондай-ақ цифрлық технологияларды пайдалану кезінде сыни ойлауды дамыту;
– Ақпараттық қауіпсіздік туралы хабардарлықты арттыру: желідегі қауіпсіздік ережелерін үйрету, цифрлық қауіпсіздікке төнетін қатерлер туралы хабардар болу және онлайн-ортада жеке ақпарат пен деректерді қорғау бойынша шаралар қабылдау;
– Цифрлық кеңістіктегі эмоционалдық құзыреттілікті дамыту: онлайн- комьюнитиде өз сезімдері мен эмоционалдық реакцияларын басқару қабілетін дамытуға көмектесу, сондай-ақ цифрлық ортада эмоционалдық әл-ауқатты жақсартуға септігін тигізу.
– Сіз Қазақстанның Цифрлық этика кодексін әзірлеу жөнінде бастама көтердіңіз. Бұған не түрткі болды?
– Желілік коммуникативтік мәдениет біздің өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Онлайн-ортадағы орынсыз мінез-құлықты, жеке ақпаратты құрметтемеуді, әлеуметтік желілердегі жағымсыз қарым-қатынастарды және цифрлық кеңістіктегі этикалық нормаларды түсінбеуді қоса алғанда, бірқатар жағдайларды байқай отырып, біз онлайн-өзара әрекеттесуде салауатты және сыйластық жағдай қалыптастыру үшін нақты ережелер мен нормаларды белгілеу қажеттілігін түсіндік. Бұл қатысушыларға этикалық ережелерді сақтай отырып және бірін-бірі құрметтей отырып, өздерін қауіпсіз сезінуге, жеке өмірін қорғауға және желілік кеңістікте дамуға мүмкіндік береді.
Цифрлық этка кодексі Қазақстанда алғаш рет әзірленеді, ол ҚР ҒЖБМ нормативтік құқықтық актілеріне енгізілетін болады. Кодекс адамдардың цифрлық ортадағы мінез-құлқын реттейді және салауатты және өнімді онлайн-өзара әрекеттесуді сақтауға және Интернеттегі қауіпсіздікті, құрмет пен этиканы қамтамасыз етуге бағытталған.
Оған келесі аспектілер кіреді:
Деректердің құпиялылығы мен қауіпсіздігі: жеке ақпаратты қорғау жөніндегі міндеттемелер, онлайн-ортада құпиялылықты сақтау және ақпараттық қауіпсіздікке төнетін қатерлер туралы хабардар болу.
Желінің басқа мүшелерін құрметтеу басқалардың пікірін құрметтеу ережелерін, онлайн-негативтен аулақ болуды (мысалы, троллинг, кибербуллинг) және онлайн-ортада жағымды атмосфераны сақтауды қамтиды.
Цифрлық сауаттылық: желідегі ақпаратты сыни тұрғыдан бағалау, фактілерді пікірлерден ажырата білу, сондай-ақ цифрлық технологияларды тиімділік пен зейінділікпен пайдалану.
Желідегі жауапты мінез-құлық: Бұл онлайн-кеңістіктегі Заңдар мен ережелерді сақтауды және цифрлық ресурстарды саналы және этикалық түрде пайдалануды қамтиды.
Цифрлық бұрмаланулар мен манипуляцияларға төзімділік: цифрлық манипуляция әдістерін түсіну және желіде кездесетін ақпаратты сыни тұрғыдан бағалау мүмкіндігі.
Цифрлық әл-ауқатты қолдау: онлайн-ортадағы эмоционалдық және психологиялық әл-ауқаттың маңыздылығын түсіну, қолдау көрсететін және жағымды атмосфераны құруға көмектесу.
– Сіздің ойыңызша цифрлық қоғамдастықты енгізу білім беру жүйесіне не береді?
– ЖОО-дағы цифрлық қоғамдастық білім беру үдерісін жақсартуға ықпал ететіні сөзсіз. Оған әртүрлі оқу материалдарына, онлайн-курстарға, кітапхана ресурстарына қолжетімділік және форумдар, чаттар, онлайн-конференциялар арқылы белсенді қарым-қатынас пен ынтымақтастық және оқудың икемділігі мен ыңғайлылығы кіреді – студенттер материалдарды өз қалауымен, сондай-ақ Интернетке қолжетімді әрбір ортада оқи алады, сондай-ақ, әрине, дербестендірілген оқытуда ЖОО-ның цифрлық жүйелері студенттердің білім деңгейін (соның ішінде ООП), олардың қызығушылықтары мен қажеттіліктерін ескере отырып, жекелендірілген мазмұн мен оқу материалдарын ұсына алады, бұл оқытуды тиімдірек етуге ықпал етеді.
– Сұхбатыңызға рахмет, жаңа кодексті күтеміз, жобаны жүзеге асыруда сәттілік тілейміз!
Cұхбаттасқан Мадияр ӘЗИЗҰЛЫ
Абай университетінде бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру аясында «ЖОО-ның online community кеңістігінде оқытушылар мен студенттердің желілік коммуникативті мәдениетін, цифрлық этикетін қалыптастыру жүйесін кастомизациялау» ғылыми-зерттеу жобасы іске асырылуда. Жоба аясында Цифрлық этика кодексін әзірлеу, Желілік коммуникативтік мәдениеттің жол картасын және online community кеңістігінде оқытушылар мен студенттердің цифрлық этикетін қалыптастыру бойынша бірегей білім беру бағдарламаларын, цифрлық платформалар әзірлеу, цифрлық лабораторияны ашу және іске қосу т.б. жоспарлануда. Жүргізіліп жатқан жоба туралы бүгін оның ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Ұлжарқын Әбдіғапбарова баяндады.
