Әр елдің өзіндік құрылымдық жүйесі бар. Ол құқықтық, экономикалық, технологиялық, сондай-ақ ұйымдастыру және т.б. қамтиды. Осы орайда мен қоршаған ортаны жақсарту осы жүйеде болуы керек деп санаймын. Себебі, адамзат табиғатсыз өмір сүре алмайды, табиғат пен адамзат тығыз байланыста. Қазіргі уақытта адамдар бұл мәселенің маңыздылығын енді ғана ескеріп келеді.
Осы мақала барысында экологияны жақсарту жолының алғашқы 10 қадамына тоқталамыз. Әр елдерде, соның ішінде біздің елімізде де қоршаған орта жағдайын жақсартудың белгілі бір жолдары, бағдарламалары мен жоспарлары бар. Бұл тізімге тұрмыстық қалдықтарды азайту және тазалау, ағынды суларды тазарту, таза энергия көздеріне көшу, жер мен ормандарды қалпына келтіру және т.б. жатқыза аламыз.
- Тұрмыстық қалдықтарды азайту. Тұрмыстық қалдықтар – бұл адам өмірі мен тұрмыстық заттарды пайдалану нәтижесінде пайда болатын қайта өңделмейтін қалдықтар. Қоршаған ортаны тұрмыстық қалдықтармен ластауды жою, кәдеге жарату және болдырмау мәселесі, әсіресе ірі қалаларда өткір тұр. Себебі, қалдықтардың мөлшері халықтың өмір сүру деңгейімен тығыз байланысты. Бұл жағдайда әлемде тұрмыстық қалдықтарды жоюдың 10-нан астам әдісі бар. Ең көп тарағандары: қалдықтарды сақтау, полигондарда көму, жағу, еріту.
Тұрмыстық қалдықтарды жинау мен жоюдың басқа жүйелері үшін негізгі проблемалар қауіпті қалдықтармен бірдей. Атап айтқанда, бұл қалдықтардың мөлшерін есепке алу жүйесі жоқ, жеке жинау жоқ, қайта өңдеу қуаты жоқ, осы салада құқықтық реттеу жоқ. Сол себепті аталған мәселелерді шешудің жолдарын қарастырған жөн.
- Ағынды суларды тазарту.
Ағынды суларды тазарту – өзекті мәселелердің бірі. Бұл мәселені шешу қазіргі заманғы тазарту қондырғыларына тікелей байланысты деп санаймын. Себебі, қазіргі заманғы құрылғылар суды табиғи күйінде тазартуға мүмкіндік береді.
- Таза энергия көздеріне көшу. Бүгінде ғылым мен техниканың дамуымен қатар, өнеркәсіп пен өндіріс қарқынды дамып келеді. Өндіріспен байланысты кез келген қызмет энергиясыз жүре алмайды, барлық қозғалыс энергияның әсерінен жүзеге асырылады. Көптеген жағдайларда қоршаған ортаның ластануы энергияны дұрыс пайдаланбауға, қайтымсыз энергия көздерін (көмір, мұнай) пайдалануға, өнеркәсіптік қалдықтарды өңдеуден бас тартуға байланысты. Бұл жағдайдан туындаған ластанудан тек табиғи орта ғана зардап шекпейді, оның салдары адамның, өсімдіктер мен жануарлардың денсаулығына, сондай-ақ тұтастай экожүйеге теріс әсер етеді.
Бұл проблемаларды шешудің жалғыз жолы – жаңартылатын энергия көздеріне барынша көшу керек деген түсінікке әкеледі. Көптеген болжамдарға сәйкес, шамамен 2050 жылға қарай әлемнің көптеген елдері жаңартылатын энергия көздеріне ауыса алады.
- Жер және ормандарды қалпына келтіру. Экологиялық жүйе ретінде орман әртүрлі функцияларды орындайды және таптырмайтын табиғи ресурс болып табылады. Елімізді орман қоры жағынан өте кедей елдердің бірі деп айтсақ та болады. Ормандар қорғаныс қызметін де атқарады, себебі су ресурстарының сарқылуынан қорғау, рекреациялық, санитарлық-гигиеналық және қоршаған ортаны құрайтын функцияларды орындайды. Орман қоры мемлекеттік және жеке орман қорларынан тұрады.
Өзекті мәселелер – бұл экожүйеге адам қызметінің әсерінің экологиялық салдары. Негізгі антропогендік факторлар – орман өрттері, өнеркәсіп пен автокөлік токсиканттарының әсері және т.б. Сондықтан да, жаңа ормандар отырғызу және ағаш кесу орындарында ағаштар отырғызу, жерді құрғату, эрозиядан қорғау және басқа да түрлі іс-шараларды жүзеге асыруға тиіспіз.
Менің ойымша, үнемі үгіт-насихат жүргізу – адамдардың осы мәселелерге деген көзқарастарын өзгертіп, оларды қоршаған ортаға ұқыпты қарауға итермелейді.
- Қозғалысыңызды экологиялық таза етіңіз. Қалада жаяу, қоғамдық көлікпен және велосипедпен жиі жүріңіз. Жеке автокөлікпен жүру санын азайтыңыз. Көліктің жағдайын бақылаңыз.
- Жергілікті өнімдерді сатып алыңыз. Қоршаған ортаның басқа аймақтар мен елдерден өнімді тасымалдаудан қаншалықты зардап шегетіні туралы ойланыңыз. Осы қарапайым ережелерді сақтай отырып, бірнеше айдан кейін сіз тұтынатын ресурстардың мөлшері, коммуналдық төлемдер мен басқа да шығындармен бірге айтарлықтай төмендегенін байқайсыз. Есіңізде болсын, әр адам табиғатты қорғауға өз үлесін қоса алады. Өзіңізді өзгерту арқылы ғана сіз осы әлемде өмір сүретін адамдарға әсер ете аласыз.
- Суды үнемдеу. Жер бетіндегі қолдануға болатын табиғи су көздері климат өзгерісі, құрғақшылық және ластық себебімен азайып барады. Тұрмыста қолданылатын су осы қауіп төніп тұрған су көздерінен қамдалады. Суүнемдеу үшін кейбір әдістер осы су көздерінің әрі бюджеттің сақталуына көмектеседі. Ас үйде жұмсалатын судың көбі ыдыстарға кетеді. Төрт адамдық бір отбасының бір күндік лас ыдыстары қолмен жуылғанда шамамен 100 литр су кетеді. Осыған керісінше ыдыс жуатын машиналаросы істі 12 литр сумен тындырады. Сондықтан ыдыс жууда ыдыс жуатын машина қолдануымыз керек. Машинаны да толығымен толтыруымыз керек. Көп лас емес ыдыстар үшін қысқа бағдарлама таңдау абзал.
Жеміс пен көкөністі жуған кезде шүмектің астына ұстағаннан гөрі бір ыдысқа су толтырып жусаңыз, су үнемдейсіз. Осылайша ыдыста қалған суды гүл сулауда, балкон тазалауда да пайдалануға болады.
Тұрмыста қолданылатын қарапайым үнемдеу әдістері арқылы судың қорғалуына көмектесуге болады. Суды қорғау өмірді қорғау деген сөз.
- Бір рет қолданылатын заттарды қайта пайдалануға болатын заттармен ауыстырыңыз. Сіз қолданатын және тастайтын барлық нәрсе полигонда ғасырлар бойы болуы (сақталуы) мүмкін. Сөмкелер мен полиэтилен пленкаларының орнына ауа өткізбейтін, қайта пайдалануға болатын тамақ контейнерлерін қолданыңыз. Азық-түлік дүкеніне өз сөмкелеріңізді әкеліңіз. Қайта зарядталатын батареяларды қолданыңыз.
Біз Цифрлық дәуірде өмір сүріп жатырмыз, бірақ күнделікті өмірде қолданатын барлық қағаз өнімдері туралы ойланыңыз. Бұл әрекеттер әлі де қайта пайдалануға және қайта өңдеуге сәйкес келеді, дегенмен ауысу үшін біраз уақыт кетуі мүмкін. Кітап сатып алудың орнына кітапханаға қосылыңыз. Мүмкіндігінше аз басып шығарыңыз, қажет болса, екі жағынан да басып шығарыңыз. Сыйлықтарды матаға орап, таспамен байлаңыз; екеуі де қағаз бен жабысқақ таспадан гөрі қайта пайдалануға болады және әдемі.
- Химияның орнына табиғи дәрі-дәрмектерді қолданыңыз. Тұрмыстық химияда өнімдерді табиғиға ауыстыру өте оңай. Мысалы, ыдыс-аяқтарды сода немесе лимон шырынын жылтыратуға болады, ыдыс-аяқ сатып алудың қажеті жоқ.
Интернеттен жүздеген органикалық рецепт таба аласыз! Олар пәрменді. Ауа тазартқыштың орнына эфир майын қолдануға болады. Бөлмеде жағымды иіс қою үшін бірнеше тамшы жеткілікті. Майды сүрту кезінде немесе үстелді, шкафтарды және т.б. сүрту кезінде шүберекке қосып пайдалануға болады.
- Пайдаланылған батареяларды қалған тұрмыстық қалдықтармен бірге тастауға болмайды. Бір батарея топырақтың бір шаршы метрін ауыр металдармен ластауға қабілетті. Көптеген супермаркеттерде келушілер пайдаланылған батареяларын тастай алатын арнайы қораптарды таба аласыз, олардан олар қайта өңдеуге жіберіледі.
Марат Сақтағанов, Алматы қаласы бойынша Экология департаменті Зертханалық-талдамалық бақылау бөлімінің басшысы
